Bỏng nắng: Triệu chứng, nguyên nhân, cách điều trị và phòng ngừa

Bỏng nắng hay phỏng nắng (sunburn) là phản ứng viêm cấp tính của da khi tiếp xúc quá mức với bức xạ cực tím, chủ yếu là tia UVB (290 - 320 nm). Đây là một dạng tổn thương da phổ biến, đặc biệt ở những vùng khí hậu nắng nóng hoặc trong các hoạt động ngoài trời kéo dài mà không có biện pháp bảo vệ phù hợp.

Tổn thương do bỏng nắng thường biểu hiện sau vài giờ tiếp xúc với ánh nắng, đạt đỉnh sau 12 - 24 giờ và có thể kéo dài từ vài ngày đến một tuần. Mức độ nghiêm trọng phụ thuộc vào thời gian phơi nắng, cường độ tia UV, loại da và các yếu tố cá nhân như tuổi, tiền sử bệnh lý da liễu hoặc sử dụng thuốc nhạy cảm ánh sáng.

Bỏng nắng không chỉ gây khó chịu tức thời mà còn để lại hậu quả lâu dài như tăng sắc tố, mất đàn hồi da, hình thành nếp nhăn sớm và tăng nguy cơ ung thư biểu mô tế bào đáy, tế bào vảy hoặc u ác tính (melanoma).

Những dấu hiệu và triệu chứng của bỏng nắng 

Triệu chứng bỏng nắng thường xuất hiện sau vài giờ tiếp xúc với ánh nắng mạnh và có thể chia thành các mức độ như sau:

• Đỏ da: Là dấu hiệu sớm nhất, xuất hiện sau 2 - 6 giờ, đạt đỉnh sau 12 - 24 giờ.
• Đau rát và nóng da: Cảm giác bỏng rát, châm chích, đặc biệt khi chạm vào vùng da bị tổn thương.
• Phù nề nhẹ: Da có thể sưng nhẹ, đặc biệt ở vùng mặt, cổ và vai.
• Bóng nước: Xuất hiện trong trường hợp nặng, có thể vỡ ra và gây trợt da.
• Lột da: Sau vài ngày, lớp biểu bì bị tổn thương sẽ bong tróc, để lại lớp da mới nhạy cảm hơn.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bỏng nắng 

Bỏng nắng nếu không được xử trí đúng cách có thể dẫn đến nhiều biến chứng, từ nhẹ đến nghiêm trọng như:

• Nhiễm trùng da thứ phát: Khi bóng nước vỡ, vi khuẩn có thể xâm nhập gây viêm mô tế bào hoặc mụn mủ.

• Mất nước và rối loạn điện giải: Do mất dịch qua da, đặc biệt ở trẻ em và người cao tuổi.

• Tăng sắc tố sau viêm: Vùng da bị tổn thương có thể sạm màu kéo dài.

• Lão hóa da sớm: Tia UV phá hủy collagen và elastin, gây nếp nhăn, da chảy xệ.

• Ung thư da: Tiếp xúc tia UV lặp đi lặp lại làm tăng nguy cơ ung thư biểu mô tế bào đáy, tế bào vảy và u hắc tố ác tính.

Khi nào cần gặp bác sĩ? 

Người bị bỏng nắng nên đến cơ sở y tế khi có các dấu hiệu sau:

• Bóng nước lan rộng, vỡ ra gây đau và rỉ dịch.
• Sốt cao trên 38,5°C, kèm ớn lạnh, đau đầu, buồn nôn.
• Đau rát dữ dội không đáp ứng với thuốc giảm đau thông thường.
• Dấu hiệu nhiễm trùng như mủ, sưng đỏ, đau tăng dần.
• Mất nước biểu hiện qua khô môi, tiểu ít, chóng mặt.
• Bỏng nắng ở trẻ nhỏ, người già hoặc người có bệnh nền mạn tính.

Bỏng nắng xảy ra khi da tiếp xúc quá mức với tia cực tím, đặc biệt là tia UVB. Các nguyên nhân thường gặp bao gồm:

• Phơi nắng trong thời gian dài: Đặc biệt từ 10 giờ sáng đến 3 giờ chiều khi cường độ UV cao nhất.
• Không sử dụng kem chống nắng hoặc dùng sai cách: Bôi không đủ lượng, không bôi lại sau 2 giờ.
• Mặc quần áo không che phủ đầy đủ: Vải mỏng, sáng màu dễ xuyên tia UV.
• Sử dụng thuốc nhạy cảm ánh sáng: Như doxycycline, isotretinoin, thuốc lợi tiểu nhóm thiazid.

Những ai có nguy cơ bị bỏng nắng? 

Không phải ai cũng có nguy cơ bị bỏng nắng như nhau. Một số nhóm dân số có đặc điểm sinh lý hoặc hoàn cảnh sống khiến họ dễ bị ảnh hưởng hơn:

• Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có lớp biểu bì mỏng, chưa hoàn thiện chức năng bảo vệ tự nhiên.
• Người làm việc trong ngành nghề đặc thù như ngư dân, hướng dẫn viên du lịch, nhân viên cứu hộ bãi biển…
• Người đang trong giai đoạn điều trị bằng liệu pháp ánh sáng hoặc hóa trị liệu.

Yếu tố làm tăng nguy cơ bị bỏng nắng 

Bỏng nắng xảy ra khi da tiếp xúc quá mức với tia cực tím, đặc biệt là UVB. Một số yếu tố vật lý, hóa học và môi trường có thể làm tăng cường độ tổn thương da hoặc rút ngắn thời gian khởi phát phản ứng viêm, cụ thể:

• Cường độ tia UV cao, thường gặp vào giữa trưa, khi mặt trời ở vị trí gần đỉnh đầu.
• Độ cao địa lý lớn khiến không khí loãng, giảm khả năng lọc tia cực tím từ tầng ozone.
• Gió mạnh và độ ẩm thấp khiến da mất nước nhanh, giảm khả năng tự bảo vệ.
• Sử dụng hóa chất có tính quang hóa như tinh dầu cam, chanh hoặc các dẫn xuất acid hữu cơ làm tăng phản ứng da với ánh sáng.
• Nhiệt độ môi trường cao kết hợp với tia UV mạnh gây tổn thương biểu bì sâu hơn.
• Bề mặt da bị tổn thương trước đó như trầy xước, viêm hoặc bong tróc sẽ dễ bị kích ứng hơn khi tiếp xúc ánh nắng.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán bỏng nắng 

Việc nhận biết bỏng nắng không yêu cầu kỹ thuật cao, hầu hết dựa vào triệu chứng lâm sàng nhưng cần phân biệt với các bệnh lý da khác có biểu hiện tương tự. Các bước đánh giá bao gồm:

• Khai thác thời điểm và hoàn cảnh tiếp xúc ánh nắng, đặc biệt là thời gian phơi nắng và có sử dụng bảo hộ hay không.
• Quan sát màu sắc, ranh giới và vị trí tổn thương để phân biệt với viêm da tiếp xúc hoặc dị ứng ánh sáng.
• Đánh giá mức độ đau, cảm giác nóng rát và sự hiện diện của bóng nước hoặc tróc da.
• Kiểm tra các dấu hiệu toàn thân như mạch nhanh, khát nước, chóng mặt để loại trừ tình trạng say nắng.
• Trong trường hợp nghi ngờ tổn thương sâu, có thể sử dụng đèn Wood hoặc soi da để đánh giá mức độ tổn thương biểu bì.
• Nếu bệnh nhân có biểu hiện bất thường kéo dài, cần xét nghiệm công thức máu để loại trừ nhiễm trùng hoặc rối loạn miễn dịch.

Phương pháp điều trị bỏng nắng

Việc xử trí bỏng nắng cần được cá thể hóa tùy theo mức độ tổn thương và tình trạng toàn thân của người bệnh. Các biện pháp điều trị bao gồm:

• Làm dịu da bằng cách sử dụng xịt khoáng hoặc gel chứa thành phần chống viêm tự nhiên như chiết xuất trà xanh, hoa cúc.
• Dùng thuốc kháng histamin đường uống nếu có kèm theo ngứa hoặc nổi mẩn.
• Trong trường hợp có bóng nước lớn, bác sĩ có thể chích dẫn lưu dịch bằng dụng cụ vô trùng mà không làm rách lớp biểu bì.
• Nếu có dấu hiệu nhiễm trùng, cần sử dụng kháng sinh tại chỗ hoặc toàn thân tùy mức độ.
• Người bệnh nên được nghỉ ngơi trong môi trường mát mẻ, tránh vận động mạnh để hạn chế ma sát lên vùng da tổn thương.
• Với trường hợp bỏng nắng lan rộng hoặc có biến chứng toàn thân, cần nhập viện để theo dõi và điều trị tích cực.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của bỏng nắng 

Chế độ sinh hoạt: 

• Sau khi bị tổn thương do ánh nắng, người bệnh cần điều chỉnh thói quen sinh hoạt để hỗ trợ phục hồi da và ngăn ngừa tái phát. Việc nghỉ ngơi hợp lý, tránh các yếu tố kích thích và chăm sóc da đúng cách là rất quan trọng. 

• Người bệnh nên hạn chế tiếp xúc trực tiếp với ánh sáng mặt trời trong vòng vài ngày sau khi bị bỏng, đặc biệt tránh ra ngoài vào thời điểm nắng gắt. Khi ở trong nhà, nên chọn không gian thoáng mát, có độ ẩm ổn định để tránh khô da. 

• Bên cạnh đó, quần áo mặc nên rộng rãi, chất liệu mềm, thấm hút tốt để giảm ma sát lên vùng da tổn thương. Ngoài ra, cần tránh tắm nước nóng, không sử dụng xà phòng có tính tẩy mạnh và không chà xát vùng da đang phục hồi. 

Chế độ dinh dưỡng:

• Dinh dưỡng đóng vai trò thiết yếu trong quá trình tái tạo biểu mô và cân bằng miễn dịch sau khi da bị tổn thương do tia UV. Người bệnh nên tăng cường thực phẩm giàu beta-carotene như khoai lang, bí đỏ, rau muống để thúc đẩy sản sinh tế bào mới.

• Đồng thời, người bị bỏng nên bổ sung thêm các loại hạt như hạnh nhân, óc chó, hướng dương cung cấp vitamin E giúp bảo vệ màng tế bào khỏi tổn thương oxy hóa. 

• Nên bổ sung thực phẩm chứa kẽm như hàu, thịt bò, đậu xanh để hỗ trợ quá trình lành da. Trái cây giàu vitamin C như ổi, cam, dứa giúp tăng tổng hợp collagen và giảm viêm. 

• Ngoài ra, cần uống đủ nước để duy trì độ ẩm cho da và hỗ trợ đào thải độc tố. Tránh các món ăn nhiều muối, đường tinh luyện và dầu chiên vì có thể làm chậm quá trình hồi phục và gây viêm mạn tính.

Phương pháp phòng ngừa bỏng nắng

Phòng ngừa là biện pháp quan trọng nhất để tránh tổn thương da do ánh nắng. Các khuyến nghị sau đây giúp giảm thiểu nguy cơ bỏng nắng, bao gồm:

• Ưu tiên hoạt động ngoài trời vào sáng sớm hoặc chiều muộn, khi cường độ tia UV thấp hơn.
• Sử dụng kem chống nắng có chỉ số SPF phù hợp với loại da và điều kiện môi trường, thoa lại sau mỗi 2 giờ hoặc sau khi tiếp xúc với nước.
• Tăng cường sử dụng các loại thực phẩm giàu carotenoid như cà rốt, cà chua, bí đỏ để tăng khả năng chống nắng tự nhiên.
• Tránh sử dụng các sản phẩm chứa cồn hoặc hương liệu mạnh trước khi ra nắng vì có thể gây phản ứng quang độc.
• Trang bị đầy đủ phụ kiện bảo vệ như ô, kính râm, găng tay, khẩu trang vải dày khi di chuyển ngoài trời.
• Tập thói quen kiểm tra chỉ số UV hằng ngày qua các ứng dụng thời tiết để điều chỉnh kế hoạch sinh hoạt phù hợp.

Bỏng nắng là tình trạng tổn thương da cấp tính do tiếp xúc quá mức với tia cực tím, có thể gây hậu quả nghiêm trọng nếu không được xử trí đúng cách. Việc nhận diện sớm và điều trị kịp thời giúp giảm thiểu biến chứng và rút ngắn thời gian hồi phục. Quan trọng hơn, xây dựng thói quen bảo vệ da trước ánh nắng là biện pháp bền vững để duy trì làn da khỏe mạnh và phòng ngừa các bệnh lý da liễu về lâu dài.