Viêm phổi do phế cầu: Hiểm họa bị xem nhẹ ở người lớn tuổi

Viêm phổi là một trong những nguyên nhân chính gây nhập viện và tử vong ở người từ 60 tuổi trở lên. Trong đó, Streptococcus pneumoniae (phế cầu khuẩn) là tác nhân hàng đầu gây viêm phổi cộng đồng, đặc biệt nguy hiểm ở người cao tuổi. Với hệ miễn dịch suy yếu và bệnh nền phức tạp, người lớn tuổi dễ mắc bệnh và đối mặt với biến chứng nghiêm trọng. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ về viêm phổi do phế cầu, mức độ nguy hiểm, thách thức trong điều trị và các biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

Người lớn tuổi có hệ miễn dịch suy giảm do quá trình lão hóa, khiến cơ thể khó chống lại vi khuẩn như phế cầu. Ngoài ra, các bệnh nền làm tăng nguy cơ mắc bệnh và khiến tình trạng bệnh trầm trọng hơn.

Đáng chú ý, nghiên cứu cho thấy người ≥65 tuổi mắc viêm phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) có nguy cơ viêm phổi do phế cầu cao gấp 7,7 lần, người mắc bệnh tim mạch cao gấp 3,8 lần và đái tháo đường cao gấp 2,8 lần so với người cùng tuổi nhưng khỏe mạnh. Những con số này phản ánh rõ ràng nhóm người cao tuổi có bệnh nền là đối tượng dễ tổn thương nhất.

Triệu chứng ở nhóm này thường không điển hình, dẫn đến chẩn đoán muộn, làm phức tạp hóa quá trình điều trị. Chính vì vậy, tình trạng này góp phần lý giải vì sao viêm phổi do phế cầu vẫn được xem là một trong những nguyên nhân gây tử vong đáng lo ngại ở nhóm tuổi này.

Tỷ lệ mắc và tử vong cao

Theo số liệu thống kê toàn cầu năm 2019, các bệnh liên quan đến phế cầu đã cướp đi sinh mạng của khoảng 1 triệu người từ 25 tuổi trở lên, trong đó 90% là người từ 50 tuổi trở lên, nhóm tuổi vốn dễ tổn thương hơn do hệ miễn dịch suy yếu. Đáng chú ý, cứ 4 trường hợp viêm phổi cộng đồng thì có 1 ca do phế cầu gây ra. Đối với những bệnh nhân nhập viện vì viêm phổi do phế cầu, tỷ lệ tử vong tại bệnh viện có thể lên tới 15%, con số này càng cao hơn ở người có bệnh nền hoặc gặp biến chứng nặng.

Biến chứng nghiêm trọng

Viêm phổi do phế cầu có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm, bao gồm:

• Tràn dịch màng phổi: Tích tụ dịch mủ trong khoang màng phổi. Đây là biến chứng phổ biến nhất, gây khó thở và đau ngực.
• Áp xe phổi và viêm màng ngoài tim: Dù hiếm gặp nhưng rất nguy hiểm, có thể đe dọa tính mạng.
• Nhiễm khuẩn huyết: Vi khuẩn xâm nhập vào máu, gây sốc nhiễm trùng, tổn thương nội tạng. Xảy ra ở 15 - 30% bệnh nhân, làm tăng đáng kể nguy cơ tử vong.

Gánh nặng y tế và kinh tế

Không chỉ gây ra những biến chứng nguy hiểm, viêm phổi do phế cầu còn tạo ra gánh nặng đáng kể cho cả hệ thống y tế và gia đình người bệnh. Một nghiên cứu tại Bệnh viện Trưng Vương (TP.HCM) trên 255 ca viêm phổi cộng đồng (độ tuổi trung bình 66 ± 16) cho thấy, chi phí điều trị trung bình khoảng 629 USD cho mỗi ca nội trú, với thời gian nằm viện trung bình lên đến 10,3 ngày. Chi phí điều trị dài ngày này không chỉ làm gia tăng áp lực cho cơ sở y tế mà còn là gánh nặng tài chính lớn đối với người bệnh và gia đình.

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ diễn tiến nặng bao gồm tuổi cao, có bệnh nền nghiêm trọng (tim mạch, COPD, đái tháo đường), biến chứng nặng, và việc chậm sử dụng kháng sinh hiệu quả.

Việc điều trị viêm phổi do phế cầu ở người lớn tuổi thường phức tạp hơn so với nhóm bệnh nhân trẻ. Nguyên nhân không chỉ đến từ khả năng kháng thuốc ngày càng gia tăng của vi khuẩn mà còn do đặc điểm sinh lý của người già như hệ miễn dịch suy giảm, nhiều bệnh nền và triệu chứng không điển hình dẫn tới chẩn đoán muộn. Những yếu tố này làm gia tăng tỷ lệ thất bại điều trị và biến chứng nặng.

Tình trạng kháng kháng sinh

Theo CDC, hiện nay Streptococcus pneumoniae kháng ít nhất một loại kháng sinh trong hơn 40% các ca nhiễm trùng. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã xếp phế cầu kháng thuốc vào danh sách 12 vi khuẩn cần được ưu tiên điều trị khẩn cấp. Đáng lo ngại hơn, tình trạng kháng ß-lactam và macrolide của phế cầu đang gia tăng trên toàn cầu, ví dụ, tại một số nước Nam Âu, tỷ lệ kháng thuốc có thể vượt quá 20%. Tình trạng kháng thuốc làm giảm hiệu quả điều trị và kéo dài thời gian hồi phục.

Ảnh hưởng của bệnh nền mạn tính

Theo Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH), có tới 90% người ≥65 tuổi nhiễm phế cầu mang ít nhất một bệnh nền. Các bệnh lý mạn tính như bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, bệnh tim mạch, đái tháo đường không chỉ làm tăng nguy cơ mắc viêm phổi do phế cầu mà còn khiến việc điều trị phức tạp hơn. Điều này là do chức năng các cơ quan suy giảm và khả năng dung nạp thuốc kém, khiến việc lựa chọn và đáp ứng điều trị trở nên hạn chế.

Chính vì gánh nặng bệnh nền, nhiều trường hợp viêm phổi ở người cao tuổi thường không biểu hiện các triệu chứng rõ rệt như ở người trẻ. Điều này dẫn đến nguy cơ bỏ sót chẩn đoán và điều trị muộn, làm tăng khả năng diễn tiến nặng.

Triệu chứng không điển hình và chẩn đoán chậm trễ

Ở người cao tuổi hoặc người suy giảm miễn dịch, triệu chứng viêm phổi do phế cầu thường mờ nhạt, dễ bị nhầm với các bệnh hô hấp khác hoặc những rối loạn sức khỏe do tuổi tác. Điều này khiến bệnh thường được phát hiện muộn, khi đã tiến triển nặng và khó kiểm soát hơn. Trong những trường hợp điển hình, viêm phổi do phế cầu thường khởi phát đột ngột với các biểu hiện:

• Rét run, sốt cao;
• Ho khạc đờm vàng;
• Đau ngực kiểu màng phổi;
• Có thể kèm đau cơ, đổ mồ hôi, mệt mỏi.

Phòng ngừa viêm phổi do phế cầu ở người lớn tuổi không chỉ giúp giảm số ca mắc mới mà còn hạn chế biến chứng nặng và giảm gánh nặng chi phí điều trị. Các biện pháp dự phòng cần tập trung vào hai hướng chính: tiêm chủng đầy đủ để tạo miễn dịch chủ động và duy trì lối sống lành mạnh nhằm tăng cường sức đề kháng tự nhiên của cơ thể.

Tiêm chủng - Giải pháp then chốt

Tiêm vắc xin phế cầu là biện pháp phòng ngừa chủ động và hiệu quả nhất giúp người lớn tuổi giảm nguy cơ mắc viêm phổi do phế cầu cũng như các biến chứng nghiêm trọng. Theo Bộ Y tế, việc tiêm vắc xin phòng Streptococcus pneumoniae có thể giúp phòng tránh được 60 - 70% các trường hợp viêm phổi do phế cầu cộng đồng ở người suy giảm miễn dịch.

Nhóm người từ 60 tuổi trở lên, đặc biệt là người có bệnh nền mạn tính như COPD, tim mạch, đái tháo đường, bệnh gan mạn tính, nghiện rượu hoặc từng cắt lách, nên được ưu tiên tiêm phòng.

Hiện nay, tại Việt Nam có các loại vắc xin phế cầu phổ biến gồm Prevenar 13, Prevenar 20 và Pneumovax 23. Việc lựa chọn loại vắc xin và phác đồ tiêm cần được thực hiện theo chỉ định của bác sĩ dựa trên độ tuổi, tình trạng bệnh lý nền và sức khỏe tổng thể của từng người. 

Bên cạnh đó, tiêm vắc xin cúm hằng năm cũng được khuyến cáo nhằm giảm nguy cơ đồng nhiễm, vốn là yếu tố làm bệnh viêm phổi trở nặng và gia tăng biến chứng, đặc biệt là ở người lớn tuổi có suy giảm miễn dịch. Cúm A và B là cúm mùa, gây ra các vụ dịch trong những năm gần đây, H5N1, H1N1, H7N9,... Do virus cúm mùa có khả năng đột biến gen cao vì vậy tiêm phòng cúm hàng năm đóng vai trò quan trọng ngăn ngừa nhiễm cúm.

Tiêm vắc xin phế cầu mang lại nhiều lợi ích thiết thực: giúp giảm nguy cơ mắc bệnh, hạn chế biến chứng nặng, giảm số ca nhập viện và giảm gánh nặng chi phí điều trị cho gia đình cũng như hệ thống y tế. Đây là giải pháp bảo vệ chủ động và bền vững, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho người lớn tuổi và nhóm bệnh nhân dễ tổn thương.

Thay đổi lối sống

Bên cạnh tiêm chủng, duy trì một lối sống lành mạnh sẽ giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng và cải thiện khả năng phục hồi ở người cao tuổi:

• Bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia: Hút thuốc và rượu bia làm suy yếu hệ miễn dịch, tăng nguy cơ nhiễm trùng.
• Ăn uống cân bằng, luyện tập phù hợp: Chế độ ăn giàu dinh dưỡng và các bài tập nhẹ nhàng giúp nâng cao sức đề kháng.
• Quản lý bệnh nền: Kiểm soát tốt các bệnh như đái tháo đường, COPD, tim mạch để hạn chế biến chứng.
• Vệ sinh hô hấp: Đeo khẩu trang khi đến nơi đông người, rửa tay thường xuyên và giữ môi trường sống sạch sẽ để giảm nguy cơ lây nhiễm.

Viêm phổi do phế cầu là một mối đe dọa nghiêm trọng nhưng thường bị xem nhẹ ở người lớn tuổi. Bệnh gây ra tỷ lệ tử vong cao, biến chứng nguy hiểm và gánh nặng y tế đáng kể. Điều trị gặp nhiều thách thức do kháng kháng sinh, bệnh nền mạn tính, và chẩn đoán chậm trễ. Tuy nhiên, việc tiêm vắc xin phế cầu, duy trì lối sống lành mạnh, và quản lý tốt bệnh nền là những biện pháp hiệu quả để giảm nguy cơ mắc bệnh và bảo vệ sức khỏe. Hãy chủ động phòng ngừa để bảo vệ bản thân và gia đình trước hiểm họa này.