Trật mắt cá chân: Cách nhận biết, xử trí và phục hồi đúng cách

Trật mắt cá chân là chấn thương phổ biến có thể xảy ra khi bạn vô tình bước hụt, xoay chân sai tư thế hoặc vận động quá mạnh. Dây chằng quanh cổ chân bị kéo giãn hoặc rách khiến người bệnh đau, sưng, khó đi lại. Việc nhận biết sớm và xử trí đúng giúp phục hồi nhanh, tránh tái phát lâu dài.

Trật mắt cá chân là gì và vì sao lại xảy ra?

Trật mắt cá chân xảy ra khi dây chằng quanh khớp bị kéo giãn hoặc rách do xoắn vặn quá mức. Đây là một trong những chấn thương thường gặp nhất, đặc biệt ở người chơi thể thao, người di chuyển trên bề mặt trơn trượt hoặc mang giày không phù hợp.

Thông thường, chấn thương này xảy ra ở mặt ngoài cổ chân khi bàn chân bị xoay vào trong, khiến dây chằng bên ngoài căng quá mức. Mức độ tổn thương được chia thành ba dạng:

• Nhẹ: Dây chằng chỉ bị kéo giãn nhẹ, gây đau và sưng ít, vẫn có thể đi lại.
• Trung bình: Rách một phần dây chằng, sưng nhiều, bầm tím, khó vận động.
• Nặng: Dây chằng bị đứt hoàn toàn, cổ chân biến dạng và đau dữ dội.

Nếu không được điều trị đúng, trật mắt cá chân có thể để lại triệu chứng kéo dài như đau, sưng hoặc lỏng khớp, gây khó khăn trong vận động về lâu dài.

Triệu chứng nhận biết và cách chẩn đoán đúng

Dấu hiệu trật mắt cá chân rất dễ nhận biết. Người bị thường cảm thấy đau nhói ngay sau khi xoắn cổ chân, kèm sưng nhanh, bầm tím và cảm giác yếu khi bước đi. Một số trường hợp còn nghe thấy tiếng “rắc” nhỏ, dấu hiệu dây chằng bị tổn thương.

Nếu cổ chân sưng to, không thể chịu lực hoặc biến dạng rõ rệt, cần đi khám để kiểm tra có gãy xương hay không. Thông thường, bác sĩ sẽ thăm khám lâm sàng và chỉ định chụp X-quang nếu nghi ngờ tổn thương xương, hoặc chụp MRI khi cần đánh giá dây chằng sâu và sụn khớp.

Phát hiện sớm giúp phân loại đúng mức độ chấn thương, từ đó có hướng điều trị và phục hồi phù hợp, tránh nguy cơ để lại di chứng lâu dài.

Cách xử trí ban đầu khi bị trật mắt cá chân

Ngay sau khi bị trật mắt cá chân, việc quan trọng nhất là nghỉ ngơi và tránh đè lực lên vùng bị thương. Bạn có thể áp dụng quy tắc R.I.C.E: Phương pháp sơ cứu cơ bản được áp dụng rộng rãi:

• Rest (Nghỉ ngơi): Tạm dừng mọi hoạt động khiến cơn đau tăng lên.
• Ice (Chườm lạnh): Chườm đá bọc khăn trong 15 - 20 phút, mỗi 2 - 3 giờ để giảm sưng và đau.
• Compression (Băng ép): Dùng băng thun quấn vừa phải quanh cổ chân, tránh quá chặt để không cản máu lưu thông.
• Elevation (Kê cao chân): Đặt chân cao hơn tim để giúp giảm phù nề nhanh hơn.

Trong 2 ngày đầu, không nên chườm nóng hoặc xoa bóp mạnh vì có thể khiến vùng tổn thương sưng nhiều hơn. Nếu đau quá mức, bạn có thể sử dụng thuốc giảm đau thông thường theo hướng dẫn của nhân viên y tế.

Trường hợp chân bị biến dạng, tê, mất cảm giác hoặc không thể bước đi, cần đến cơ sở y tế ngay để được kiểm tra và xử lý kịp thời.

Phục hồi chức năng sau trật mắt cá chân

Phục hồi là bước quan trọng giúp cổ chân lấy lại sức mạnh, linh hoạt và ngăn ngừa tái phát. Quá trình này thường chia thành ba giai đoạn chính:

Giai đoạn 1: Giai đoạn cấp

Tập trung giảm sưng và đau bằng chườm lạnh, băng thun, kê cao chân và nghỉ ngơi. Không nên cố gắng vận động khi còn đau.

Giai đoạn 2: Vận động nhẹ

Khi sưng giảm, bắt đầu các cử động nhẹ nhàng trong giới hạn không đau như xoay cổ chân, kéo duỗi nhẹ hoặc cử động bàn chân lên xuống.

Giai đoạn 3: Tăng cường sức mạnh và thăng bằng

Tiếp tục các bài tập phục hồi như:

• Đứng trên một chân để cải thiện khả năng giữ thăng bằng.
• Dùng dây đàn hồi để kéo dãn và tăng lực cơ quanh cổ chân.
• Đi bộ dưới nước hoặc trên bề mặt mềm để kiểm soát chuyển động tốt hơn.

Thời gian hồi phục tùy theo mức độ tổn thương:

• Nhẹ: Thường khoảng 1 ‑ 3 tuần nếu được chăm sóc và hồi phục chức năng tốt.
• Trung bình: Có thể mất 4 ‑ 8 tuần hoặc hơn tùy tổn thương và tiến triển.
• Nặng: Có thể mất cả vài tháng và trong một số trường hợp có thể cân nhắc phẫu thuật nếu điều trị bảo tồn không hiệu quả hoặc có biến chứng lỏng khớp/chấn thương tái phát.

Trong quá trình phục hồi, nên mang giày thể thao có cổ cao hoặc sử dụng băng nẹp hỗ trợ khi tập luyện để giảm áp lực lên khớp. Việc phục hồi đúng lộ trình giúp cổ chân khỏe hơn và tránh bị trật tái phát.

Cách phòng tránh trật mắt cá chân và ngăn tái phát

Trật mắt cá chân có thể xảy ra bất ngờ, nhưng hoàn toàn có thể giảm rủi ro bằng cách:

• Khởi động kỹ trước khi vận động hoặc thi đấu.
• Chọn giày phù hợp, vừa vặn và hỗ trợ cổ chân tốt.
• Tập bài tập thăng bằng và cơ quanh cổ chân thường xuyên.
• Tránh di chuyển trên bề mặt trơn trượt hoặc không bằng phẳng.
• Giữ cân nặng hợp lý để giảm áp lực lên khớp cổ chân.

Nếu từng bị trật mắt cá chân, việc duy trì các bài tập tăng sức mạnh và ổn định cổ chân là rất quan trọng. Chấn thương lặp lại nhiều lần có thể khiến khớp trở nên “lỏng mãn tính”, dễ trật lại chỉ với một chuyển động nhẹ.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu sau 7 - 10 ngày áp dụng nghỉ ngơi, chườm lạnh và băng ép mà cổ chân vẫn sưng đau, khó đi lại hoặc đau tăng lên, bạn nên đi khám.

Các dấu hiệu cảnh báo cần thăm khám sớm gồm:

• Cảm giác “rắc” mạnh khi bị chấn thương.
• Cổ chân biến dạng rõ rệt.
• Tê lan xuống bàn chân hoặc mất cảm giác.
• Sưng đau kéo dài dù đã nghỉ ngơi đầy đủ.

Tuyệt đối không nên tự nắn khớp hoặc vận động mạnh khi chưa có chỉ định, vì có thể khiến tổn thương dây chằng nặng hơn và kéo dài thời gian phục hồi.

Trật mắt cá chân tuy phổ biến nhưng có thể hồi phục hoàn toàn nếu được xử trí và tập luyện đúng cách. Việc nhận biết sớm, sơ cứu kịp thời, kết hợp phục hồi và phòng ngừa đúng phương pháp sẽ giúp bạn nhanh chóng lấy lại sự linh hoạt cho đôi chân.

Hãy quan sát cơ thể mình, đừng xem nhẹ những cơn đau dù nhỏ. Nếu nghi ngờ chấn thương nghiêm trọng, nên đến cơ sở y tế gần nhất để được kiểm tra và hướng dẫn điều trị phù hợp.