Tiền đình: Vị trí, cấu tạo, chức năng và bệnh lý thường gặp

Các bệnh lý liên quan đến tiền đình ngày càng xuất hiện nhiều và gây ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống. Vậy tiền đình là gì, nằm ở đâu, có cấu tạo như thế nào và giữ vai trò gì trong cơ thể? Bài viết dưới đây của Trung tâm Tiêm chủng Long Châu sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện, đồng thời đưa ra những lưu ý quan trọng trong việc chăm sóc và bảo vệ sức khỏe tiền đình. 

Tiền đình là gì?

Tiền đình được hiểu là một hệ thống gồm hai phần chính là tiền đình ngoại biên và tiền đình trung ương, giữ vai trò điều khiển sự thăng bằng và định hướng chuyển động cho cơ thể. Nhờ hệ thống này, chúng ta có thể đứng vững, di chuyển, xoay người hoặc thay đổi tư thế mà không bị mất cân bằng.

Vị trí và cấu tạo hệ thống tiền đình

Vị trí

Theo giải phẫu, cơ quan tiền đình nằm sâu trong tai trong cùng vị trí với ốc tai, bộ phận đảm nhiệm chức năng nghe. Bên trong tai trong có một cấu trúc đặc biệt gọi là “mê cung”, đây chính là nơi chứa toàn bộ hệ thống tiền đình.

Cấu tạo

Cấu tạo hệ tiền đình gồm hai phần chính: Các ống bán khuyên và tiền đình thực sự. Mỗi bộ phận đều có vai trò riêng trong việc truyền tín hiệu thăng bằng.

Các ống bán khuyên

Ba ống bán khuyên có hình vòng cung, nằm vuông góc với nhau giúp ghi nhận chuyển động quay của đầu theo ba trục không gian.

• Ống bán khuyên trên: Nằm ở phía trên cùng, vòng cung hướng lên, đầu phẳng quay vào trong và bóng phình hướng ra ngoài.
• Ống bán khuyên ngang: Ngắn và rộng nhất, nằm ngang, vòng cung hướng ra ngoài.
• Ống bán khuyên sau: Dài và hẹp nhất, bóng phình hướng xuống dưới, vòng cung quay về phía sau.

Trong mỗi ống có một cấu trúc gọi là ampulla chứa tế bào lông cảm giác. Khi đầu di chuyển, chất dịch trong ống cũng di chuyển theo, làm các tế bào lông nghiêng đi và gửi tín hiệu về não bộ.

Tiền đình thực sự

Tiền đình thực sự bao gồm cầu nang và soan nang. Đây là nơi ghi nhận chuyển động thẳng (như đi lên, đi xuống hoặc tiến tới, lùi lại).

Bên trong có soan nang, nơi tập trung các tế bào lông cảm giác được bao phủ bởi lớp màng keo chứa các tinh thể canxi. Khi cơ thể thay đổi tư thế, các tinh thể này di chuyển, kích thích tế bào lông, tạo ra xung thần kinh truyền lên não để giúp cơ thể nhận biết sự thay đổi về vị trí và thăng bằng.

Chức năng chính của tiền đình

Tiền đình đảm nhiệm nhiều vai trò quan trọng trong hoạt động hằng ngày như:

• Giúp cơ thể duy trì thăng bằng khi đứng, đi lại hay vận động mạnh.
• Gửi tín hiệu đến não để phối hợp giữa mắt, đầu và cơ thể.
• Ổn định tầm nhìn khi di chuyển.
• Cảnh báo và điều chỉnh khi cơ thể thay đổi tư thế đột ngột.

Các bệnh lý liên quan đến tiền đình

Khi hệ tiền đình bị tổn thương hoặc rối loạn, cơ thể dễ gặp nhiều vấn đề sức khỏe.

Rối loạn tiền đình

Đây là tình trạng phổ biến nhất, xảy ra khi tín hiệu từ tiền đình đến não bị gián đoạn hoặc sai lệch. Nguyên nhân thường do tổn thương dây thần kinh số 8, dây thần kinh cảm giác chịu trách nhiệm cho cả nghe (thần kinh ốc tai) và thăng bằng (thần kinh tiền đình).

Người bệnh thường gặp các triệu chứng:

• Chóng mặt, hoa mắt đột ngột.
• Buồn nôn, ù tai.
• Mất thăng bằng khi đi lại.
• Mệt mỏi, khó tập trung.

Tình trạng này có thể tái phát nhiều lần, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống.

Viêm dây thần kinh tiền đình

Viêm dây thần kinh tiền đình là tình trạng viêm nhiễm làm tổn thương dây thần kinh số 8. Bệnh thường xuất phát từ virus đường hô hấp.

Dấu hiệu nhận biết:

• Chóng mặt kéo dài nhiều giờ hoặc nhiều ngày.
• Buồn nôn, mất thăng bằng.
• Khó tập trung, giảm khả năng vận động.

Trong nhiều trường hợp, bệnh có thể lành tính nếu điều trị kịp thời bằng thuốc và các bài tập phục hồi tiền đình.

Chóng mặt kịch phát lành tính (BPPV)

BPPV xảy ra khi các hạt tinh thể nhỏ canxi cacbonat trong soan nang rơi vào ống bán khuyên, gây kích thích sai lệch. Thường xuất hiện khi thay đổi tư thế đột ngột như ngồi dậy, ngẩng đầu hoặc cúi xuống.

Triệu chứng chính gồm:

• Chóng mặt khi nằm xuống hoặc xoay đầu.
• Cảm giác mọi vật xung quanh quay cuồng.
• Buồn nôn, mất thăng bằng tạm thời.

Dù bệnh có thể tự khỏi, người bệnh vẫn nên đi khám để được hướng dẫn các bài tập phục hồi hoặc điều trị đúng cách.

U dây thần kinh tiền đình

Đây là khối u lành tính phát triển trên dây thần kinh số 8. U phát triển chậm nhưng có thể gây chèn ép não nếu không phát hiện sớm.

Triệu chứng:

• Ù tai, giảm thính lực một bên.
• Mất cân bằng, chóng mặt.
• Trong trường hợp nặng có thể gây tê mặt, đau đầu.

Viêm mê đạo tai

Đây là tình trạng viêm nhiễm xảy ra ở mê đạo tai, phần chứa tiền đình và ốc tai. Nguyên nhân có thể do vi khuẩn hoặc biến chứng của viêm tai giữa.

Triệu chứng thường gặp:

• Sốt, đau tai.
• Chóng mặt dữ dội.
• Mất thính lực tạm thời hoặc vĩnh viễn.

Người từng mắc viêm tai giữa hoặc các bệnh tai mũi họng nên chú ý phòng ngừa bằng vắc xin Hib, giúp giảm nguy cơ biến chứng viêm mê đạo tai.

Bệnh Ménière

Ménière là một rối loạn mạn tính của tai trong, gây chóng mặt, giảm thính lực, ù tai. Các cơn tấn công thường xuất hiện theo từng đợt, khiến người bệnh lo âu, căng thẳng, thậm chí trầm cảm nếu không điều trị.

Rò quanh ngoại dịch (PLF)

Bệnh xảy ra khi có sự rò rỉ dịch tai từ tai trong ra tai giữa, thường do chấn thương hoặc dị tật bẩm sinh. Triệu chứng bao gồm chóng mặt, giảm thính lực, dễ mất thăng bằng khi vận động.

Các phương pháp chẩn đoán sức khỏe tiền đình

Để chẩn đoán chính xác bệnh lý tiền đình, bác sĩ sẽ thực hiện thăm khám lâm sàng kết hợp cận lâm sàng. Cụ thể:

Khám triệu chứng: Chóng mặt, rung giật nhãn cầu, mất thăng bằng (nghiệm pháp Romberg, bước đi hình sao).

Xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh:

• Siêu âm động mạch cảnh, động mạch đốt sống.
• Chụp CT hoặc MRI não bộ.
• Đo ảnh động nhãn đồ (VNG).

Người bệnh nên khám tại các cơ sở uy tín có chuyên khoa Thần kinh để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Giải pháp giúp duy trì sức khỏe tiền đình 

Để giữ hệ tiền đình hoạt động tốt, bạn nên áp dụng:

• Ăn uống khoa học, hạn chế rượu bia, chất béo bão hòa, đồ ngọt.
• Tập thể dục ít nhất 30 phút/lần, 3 buổi/tuần.
• Hạn chế thay đổi tư thế đột ngột.
• Bảo vệ đầu cổ khi vận động mạnh.
• Ngủ đủ giấc, tránh căng thẳng kéo dài.
• Khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm bệnh lý tiền đình.
• Chủ động tiêm vắc xin phòng các bệnh dễ gây biến chứng lên tai trong như cúm mùa, phế cầu, màng não mô cầu, Hib.

Hệ thống tiền đình đóng vai trò cốt lõi trong việc giữ thăng bằng, điều khiển vận động và ổn định tầm nhìn của con người. Khi bị tổn thương, tiền đình có thể gây ra nhiều rối loạn ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống. Vì vậy, việc chăm sóc toàn diện, kết hợp giữa chế độ sinh hoạt khoa học và chủ động tiêm vắc xin phòng bệnh là yếu tố then chốt để bảo vệ sức khỏe tiền đình.