Thủy tinh thể nhân tạo là gì? Cách lựa chọn phù hợp và lưu ý quan trọng

Thị lực suy giảm do đục thủy tinh thể là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây mù lòa có thể phòng ngừa. Nhờ sự tiến bộ của y học, người bệnh có thể phục hồi thị lực nhờ việc thay thế thủy tinh thể tự nhiên bằng thủy tinh thể nhân tạo. Tuy nhiên, hiểu đúng về loại thủy tinh thể này là bước quan trọng để đưa ra lựa chọn phù hợp, đảm bảo kết quả điều trị tối ưu.

Thủy tinh thể nhân tạo là gì và khi nào cần thay thế?

Thủy tinh thể nhân tạo hay Intraocular Lens, viết tắt IOL là một thấu kính trong suốt, rất nhỏ, được thiết kế đặc biệt để cấy vào bên trong mắt, thay thế cho thủy tinh thể tự nhiên đã bị mờ đục. Khi đặt vào, nó hoạt động như một thấu kính mới của mắt, giúp ánh sáng đi qua và hội tụ chính xác lên võng mạc, nhờ đó khôi phục tầm nhìn rõ nét. Khác với kính gọng hay kính áp tròng, IOL nằm vĩnh viễn bên trong mắt và không cần tháo ra hay chăm sóc đặc biệt.

Người bệnh sẽ được bác sĩ chỉ định thay thủy tinh thể nhân tạo khi tình trạng đục thủy tinh thể đã tiến triển đến mức gây mờ đục liên tục và không thể cải thiện bằng kính thông thường. Lúc này, các hoạt động hàng ngày như đọc sách, lái xe hay làm việc đều trở nên khó khăn. 

Trong một số trường hợp hiếm hơn, IOL cũng được sử dụng để cải thiện thị lực ở những người suy giảm thị lực do bị tật khúc xạ nặng, dị tật bẩm sinh của thủy tinh thể hoặc để thay thế một thủy tinh thể nhân tạo cũ đã bị lệch, hỏng hay không phù hợp. Tuy nhiên, không phải ai bị đục thủy tinh thể cũng cần mổ ngay, quyết định này phụ thuộc vào mức độ ảnh hưởng đến cuộc sống và đánh giá chuyên môn của bác sĩ.

Các loại thủy tinh thể nhân tạo phổ biến hiện nay

Hiện nay, có nhiều loại thủy tinh thể nhân tạo được thiết kế để đáp ứng các nhu cầu thị lực khác nhau. Dưới đây là các loại phổ biến nhất:

Thủy tinh thể đơn tiêu cự (monofocal IOL)

• Ưu điểm: Giá thành hợp lý, mang lại thị lực rõ nét ở một khoảng cách nhất định, thường là nhìn xa.
• Hạn chế: Người bệnh có thể cần đeo kính hỗ trợ khi làm việc ở khoảng cách gần, như đọc sách hoặc làm việc với máy tính.

Thủy tinh thể đa tiêu cự (multifocal IOL)

• Ưu điểm: Cho phép nhìn rõ ở nhiều khoảng cách xa, gần, trung bình, giúp giảm sự phụ thuộc vào kính.
• Hạn chế: Một số người có thể gặp hiện tượng chói hoặc lóe sáng khi lái xe ban đêm và loại này không phù hợp với tất cả bệnh nhân.

Thủy tinh thể điều chỉnh độ loạn thị (toric IOL)

• Ưu điểm: Được thiết kế dành riêng cho người bị rối loạn thị giác như loạn thị, giúp cải thiện đáng kể chất lượng thị lực.
• Hạn chế: Chi phí cao hơn và yêu cầu đo đạc chính xác trước khi cấy ghép.

Thủy tinh thể thích nghi (accommodative IOL)

• Ưu điểm: Có khả năng di chuyển hoặc thay đổi hình dạng nhẹ để mô phỏng khả năng điều tiết tự nhiên của mắt.
• Hạn chế: Mức độ cải thiện thị lực ở khoảng cách gần có thể không bằng các loại đa tiêu cự.

Tiêu chí lựa chọn thủy tinh thể nhân tạo phù hợp

Để chọn được loại thủy tinh thể nhân tạo phù hợp, người bệnh cần cân nhắc các yếu tố sau:

Tình trạng mắt và bệnh lý đi kèm

• Nếu chỉ bị đục thủy tinh thể đơn thuần và không mắc các tật khúc xạ khác, thủy tinh thể đơn tiêu cự (monofocal IOL) là lựa chọn tiết kiệm và cho tầm nhìn xa tốt.
• Nếu mắt bị loạn thị kèm theo, nên cân nhắc toric IOL, loại thủy tinh thể vừa thay thế thủy tinh thể đục vừa chỉnh loạn thị, giúp giảm nhu cầu đeo kính sau mổ.
• Trong trường hợp võng mạc yếu, glôcôm, hoặc có sẹo giác mạc, một số loại IOL cao cấp có thể không phù hợp, cần bác sĩ đánh giá kỹ trước khi chọn.

Nhu cầu sinh hoạt hàng ngày

• Người thường xuyên đọc sách, làm việc với máy tính, lái xe ban đêm: Nên ưu tiên loại đa tiêu cự (multifocal IOL) hoặc IOL thích nghi (accommodative IOL) để nhìn rõ ở nhiều khoảng cách, giảm phụ thuộc vào kính.
• Người ít sử dụng thị lực gần hoặc chủ yếu cần nhìn xa: Loại đơn tiêu cự là lựa chọn phù hợp, tiết kiệm chi phí nhưng vẫn đảm bảo thị lực tốt khi nhìn xa.
• Nếu hay tham gia hoạt động ngoài trời hoặc lái xe nhiều ban ngày có thể chọn IOL có lớp lọc tia UV và ánh sáng xanh để bảo vệ võng mạc.

Khả năng tài chính

• Giá thủy tinh thể nhân tạo dao động từ vài triệu đến hàng chục triệu đồng tùy loại, thương hiệu và công nghệ.
• Loại IOL đơn tiêu cự thông thường có giá thấp nhất, IOL đa tiêu cự, toric, hoặc IOL chống ánh sáng xanh thường có giá cao hơn.
• Người bệnh nên cân nhắc giữa nhu cầu thị lực thực tế và ngân sách, đồng thời hỏi rõ bác sĩ về hiệu quả lâu dài của từng loại để tránh lãng phí.

Tư vấn từ bác sĩ chuyên khoa

• Mỗi bệnh nhân có cấu trúc mắt, độ cong giác mạc, kích thước tiền phòng và tình trạng sức khỏe khác nhau, vì vậy việc chọn IOL phải dựa trên kết quả đo đạc chính xác và khám lâm sàng.
• Bác sĩ nhãn khoa có kinh nghiệm sẽ đưa ra gợi ý phù hợp nhất dựa trên sự cân đối giữa tình trạng mắt, nhu cầu sinh hoạt và ngân sách.
• Không nên tự chọn IOL chỉ dựa vào quảng cáo hoặc giá cả, vì lựa chọn sai có thể gây khó chịu thị giác hoặc giảm chất lượng thị lực sau mổ.

Quy trình thay thủy tinh thể và chăm sóc hậu phẫu

Phẫu thuật thay thủy tinh thể nhân tạo là một ca mổ nhỏ, thường kéo dài từ 15 đến 30 phút và không gây đau đớn. Bác sĩ sẽ tạo một vết rạch siêu nhỏ để loại bỏ thủy tinh thể bị đục và cấy ghép IOL vào vị trí chính xác.

Chăm sóc sau mổ:

• Sử dụng thuốc nhỏ mắt kháng viêm và kháng sinh theo đúng chỉ định của bác sĩ.
• Tránh các hoạt động mạnh, va chạm vào mắt và giữ vệ sinh vùng mắt sạch sẽ trong 1 đến 2 tuần đầu sau phẫu thuật.
• Hạn chế tiếp xúc với bụi bẩn hoặc nước bẩn để tránh nhiễm trùng.

Biến chứng cần lưu ý:

• Mặc dù hiếm gặp, một số biến chứng có thể xảy ra như viêm kết mạc, giác mạc, bong võng mạc hoặc đục bao sau.
• Người bệnh cần tái khám đúng lịch hẹn để phát hiện và xử lý kịp thời các bất thường.

Thủy tinh thể nhân tạo là một giải pháp y học tiên tiến, mang lại cơ hội lấy lại thị lực rõ nét cho hàng triệu bệnh nhân đục thủy tinh thể. Việc lựa chọn loại IOL phù hợp không chỉ giúp cải thiện thị lực mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống. Để đảm bảo an toàn và hiệu quả, người bệnh cần thăm khám kỹ lưỡng và nhận tư vấn từ bác sĩ chuyên khoa trước khi quyết định phẫu thuật. Đây là một bước tiến lớn của y học, giúp người bệnh lấy lại ánh sáng cả theo nghĩa đen lẫn nghĩa bóng.