Sức khỏe tình dục thời công nghệ số - Bạn cần biết gì để tránh bệnh lây truyền nguy hiểm?

Tìm bạn qua ứng dụng, trò chuyện bằng chatbot, trao đổi hình ảnh riêng tư… tất cả diễn ra chỉ bằng vài cú chạm. Ranh giới thật - ảo mờ đi khiến nhận thức về sự đồng thuận, an toàn và trách nhiệm dễ bị lệch hướng. Trong bối cảnh ấy, điều người dùng Việt Nam cần không chỉ là kỹ năng số, mà còn là kiến thức đúng về STIs, xét nghiệm định kỳ và tiêm chủng đúng khuyến nghị.

Sự bùng nổ của đời sống “chronically online” (dành quá nhiều thời gian trực tuyến) khiến không gian số trở thành nơi nhiều người học về giới tính, tìm hiểu quan hệ và tìm kiếm chăm sóc sức khỏe.

Ở chiều tích cực, AI giúp nâng cao khả năng tiếp cận: Đặt lịch khám trực tuyến, tư vấn từ xa, nhắc lịch tiêm chủng, hoặc cung cấp công cụ tự đánh giá nguy cơ trước khi người dùng quyết định đến cơ sở y tế.

Nhưng mặt trái là tốc độ lan truyền tin sai về phòng tránh thai, vắc xin, hay “mẹo” tự điều trị các bệnh lây qua đường tình dục (STIs) - những thứ có thể khiến người dùng bỏ lỡ thời điểm phát hiện sớm hoặc điều trị đúng.

Dù công nghệ có thể làm thay đổi cách con người hành xử, nhưng đặc điểm sinh học của các bệnh lây qua đường tình dục (STIs) thì không thay đổi: Chúng vẫn lây qua quan hệ tình dục qua âm đạo, miệng, hậu môn và tiếp xúc da kề da ở vùng sinh dục.

Bức tranh STIs trên toàn cầu

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (US CDC), STIs là nhiễm tác nhân (virus, vi khuẩn, nấm, ký sinh trùng) qua hoạt động tình dục. Ngoài ra, nhiều nhiễm khuẩn không triệu chứng nên dễ bị bỏ sót nếu không xét nghiệm định kỳ.

Trong bức tranh STIs, một số bệnh thường gặp và đáng lưu ý gồm: Chlamydia, lậu, giang mai, herpes sinh dục (HSV), HPV, trichomonas, viêm gan B, và HIV. WHO cũng cho biết năm 2020 có khoảng 374 triệu ca mới của 4 bệnh: Chlamydia, lậu, giang mai và Trichomonas, cho thấy STIs vẫn là gánh nặng y tế công cộng trên toàn cầu. Năm 2023, Chlamydia là bệnh truyền nhiễm qua đường tình dục được báo cáo nhiều nhất tại Hoa Kỳ, theo US CDC.

Tuy bối cảnh mỗi quốc gia khác nhau, nhưng xu hướng này nhắc chúng ta rằng các bệnh “ít triệu chứng” vẫn âm thầm lưu hành và cần chủ động sàng lọc.

Vì sao chúng ta không thể chủ quan?

Phần lớn STIs không có triệu chứng trong thời gian dài. Điều này làm tăng nguy cơ lây truyền không biết và trì hoãn điều trị. Trong khi đó, biến chứng có thể nặng nề:

• Vô sinh do viêm vùng chậu (PID) sau chlamydia/lậu;
• Ung thư cổ tử cung do HPV;
• Giang mai thần kinh nếu không điều trị;
• Nguy cơ AIDS ở người nhiễm HIV không điều trị;
• Tổn thương gan mạn tính do viêm gan B.

US CDC và WHO đều nhấn mạnh vai trò xét nghiệm định kỳ, điều trị theo hướng dẫn và thông báo - điều trị cả cho bạn tình để chặn chuỗi lây truyền.

Không phải mọi STIs đều có vắc xin, nhưng virus HPV và viêm gan B (HBV) là hai tác nhân có bằng chứng chắc chắn về hiệu quả phòng ngừa bằng tiêm chủng.

Vắc xin HPV phòng ngừa ung thư do HPV và mụn cóc sinh dục

Vắc xin HPV nên được tiêm từ sớm để phòng ngừa ung thư và mụn cóc sinh dục. US CDC khuyến cáo bắt đầu tiêm từ 9 tuổi, lý tưởng nhất là ở tuổi 11 - 12. Nếu tiêm trước 15 tuổi, chỉ cần 2 liều cách nhau từ 6 đến 12 tháng. Từ 15 đến 26 tuổi hoặc nếu có hệ miễn dịch yếu, cần tiêm đủ 3 liều.

Tại Việt Nam, có 2 loại vắc xin ngừa HPV là Gardasil 4, dành cho nữ giới từ 9 - 26 tuổi, và Gardasil 9 dành cho cả nam và nữ từ 9 đến 45 tuổi. Bạn có thể liên hệ với các trung tâm tiêm chủng uy tín trên cả nước để tư vấn và tiêm vắc xin này. 

Vắc xin viêm gan B (HBV) - “Tường lửa” quan trọng với đường lây qua tình dục

HBV có thể lây qua quan hệ tình dục. US CDC cho biết người trưởng thành chưa tiêm, có nhiều bạn tình hoặc có bạn tình nhiễm HBV thuộc nhóm nguy cơ cao và có thể phòng ngừa bằng tiêm vắc xin.

Việc tiêm vắc xin viêm gan B là biện pháp dự phòng cốt lõi, có tính an toàn cao. Hơn nữa, đa số phản ứng sau tiêm là nhẹ và thoáng qua.

Những nguyên tắc nền tảng để bảo vệ sức khỏe tình dục vẫn giữ nguyên giá trị, chỉ khác ở cách chúng ta tiếp cận và áp dụng trong bối cảnh số.

Sau đây là những nguyên tắc bạn có thể áp dụng, kết nối linh hoạt giữa công nghệ và dịch vụ y tế truyền thống:

• Xét nghiệm định kỳ và điều trị theo hướng dẫn: Xét nghiệm khi có bạn tình mới, có triệu chứng (tiết dịch, đau rát, loét, phát ban…), hoặc khi thuộc nhóm nguy cơ là cần thiết.
• Sử dụng bao cao su đúng cách: Giảm rõ rệt nguy cơ lây truyền HIV, lậu, chlamydia, giang mai. Tuy nhiên vẫn cần lưu ý một số bệnh lây qua tiếp xúc da (HPV, herpes) có thể không được bảo vệ hoàn toàn.
• Tiêm vắc xin đúng khuyến cáo: Ưu tiên HPV và viêm gan B theo lịch khuyến nghị; hỏi bác sĩ về chỉ định bổ sung theo tuổi và nguy cơ.
• Kỹ năng số an toàn: Chỉ tìm hiểu thông tin từ nguồn chính thống, cảnh giác trước những tin không rõ nguồn lan truyền trên mạng. Tránh chia sẻ dữ liệu nhạy cảm cũng rất quan trọng.
• Thông báo và điều trị bạn tình: Nếu được chẩn đoán mắc STIs, hãy thông báo cho bạn tình để họ được tư vấn và điều trị kịp thời, cắt đứt chuỗi lây.

Ngoài ra, với viêm gan B, nhiều trường hợp phơi nhiễm có chỉ định dự phòng sau phơi nhiễm (PEP) tùy tình huống và tình trạng tiêm chủng trước đó - việc này cần được bác sĩ đánh giá và xử trí.

Công nghệ số và AI đang viết lại cách con người tìm hiểu, bày tỏ và duy trì các mối quan hệ. Nhưng trước mọi trào lưu trực tuyến, các nguyên lý bảo vệ sức khỏe tình dục vẫn bền vững: Hiểu đúng - xét nghiệm - điều trị - thông báo với bạn tình - tiêm chủng - thực hành an toàn.

Khi đứng trước thông tin về STIs trên mạng, hãy ưu tiên nguồn chính thống và trao đổi với bác sĩ để có quyết định phù hợp. Chủ động hôm nay là cách bảo vệ bản thân, người thân và cộng đồng trong cả thế giới thật lẫn không gian số.