Sỏi amidan: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa

Sỏi amidan, hay còn gọi là tonsil stones hoặc tonsilloliths, là những khối nhỏ, cứng, màu trắng hoặc vàng nhạt hình thành trong các khe hở (crypts) của amidan ở cổ họng. Chúng được tạo thành từ các mảnh vụn thức ăn, tế bào chết, vi khuẩn và chất nhầy tích tụ, sau đó vôi hóa do sự lắng đọng của canxi. Sỏi amidan thường có kích thước từ vài milimet đến vài centimet và có thể gây khó chịu hoặc hơi thở có mùi hôi.

Bệnh sỏi amidan phổ biến hơn ở những người có amidan lớn hoặc bị viêm amidan mạn tính. Mặc dù sỏi amidan thường vô hại và có thể tự biến mất, nhưng trong một số trường hợp, chúng gây ra triệu chứng khó chịu hoặc dẫn đến biến chứng nếu không được xử lý. Bệnh không lây nhiễm và có thể được kiểm soát thông qua vệ sinh miệng đúng cách hoặc điều trị y tế khi cần thiết.

Sỏi amidan thường gặp ở cả trẻ em và người lớn, đặc biệt ở những người có thói quen vệ sinh răng miệng kém hoặc mắc các bệnh lý về amidan. Việc nhận biết và phòng ngừa sỏi amidan đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe miệng và cổ họng, đồng thời cải thiện chất lượng cuộc sống.

Những dấu hiệu và triệu chứng của sỏi amidan

Triệu chứng của sỏi amidan có thể khác nhau tùy thuộc vào kích thước và số lượng sỏi. Nhiều người không có triệu chứng rõ ràng, nhưng khi sỏi lớn hoặc gây kích ứng, các dấu hiệu phổ biến bao gồm:

• Hơi thở hôi (hôi miệng): Mùi hôi dai dẳng do vi khuẩn và mảnh vụn tích tụ trong sỏi.
• Cảm giác vướng ở cổ họng: Cảm giác như có vật gì mắc kẹt ở cổ họng, gây khó chịu khi nuốt.
• Đau hoặc khó chịu khi nuốt: Sỏi lớn có thể gây đau khi nuốt thức ăn hoặc nước.
• Sưng hoặc đỏ amidan: Amidan có thể sưng nhẹ hoặc đỏ do kích ứng từ sỏi.
• Ho ra các khối trắng/vàng: Sỏi amidan có thể tự bong ra khi ho hoặc khạc nhổ, thường có mùi hôi.
• Đau tai: Đôi khi cảm giác đau lan từ cổ họng đến tai do dây thần kinh liên kết.
• Nhìn thấy sỏi trên amidan: Các khối trắng hoặc vàng có thể nhìn thấy trên bề mặt amidan khi soi gương hoặc kiểm tra miệng.

Biến chứng có thể gặp của sỏi amidan

Mặc dù sỏi amidan thường không nghiêm trọng, nếu không được xử lý, chúng có thể dẫn đến các biến chứng sau:

• Viêm amidan mạn tính: Sỏi amidan gây kích ứng liên tục, dẫn đến viêm amidan kéo dài.
• Nhiễm trùng amidan: Vi khuẩn tích tụ trong sỏi có thể gây nhiễm trùng, dẫn đến đau, sưng hoặc áp xe quanh amidan.
• Hôi miệng dai dẳng: Ảnh hưởng đến giao tiếp và tự tin trong cuộc sống hàng ngày.
• Tổn thương amidan: Sỏi lớn hoặc cố gắng tự loại bỏ sỏi không đúng cách có thể làm tổn thương mô amidan.
• Khó nuốt kéo dài: Sỏi lớn gây cản trở khi ăn uống, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.
• Áp xe amidan (hiếm gặp): Nhiễm trùng nặng có thể dẫn đến áp xe, cần can thiệp y tế khẩn cấp.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên đến gặp bác sĩ nếu xuất hiện các triệu chứng sau:

• Hơi thở hôi dai dẳng, không cải thiện dù vệ sinh răng miệng kỹ lưỡng.
• Cảm giác vướng hoặc đau ở cổ họng kéo dài, ảnh hưởng đến ăn uống hoặc nói chuyện.
• Amidan sưng, đỏ, hoặc có dấu hiệu nhiễm trùng (sốt, đau dữ dội).
• Sỏi amidan lớn, không tự bong ra, hoặc gây khó chịu nghiêm trọng.
• Đau tai hoặc đau lan rộng không rõ nguyên nhân.
• Phát hiện các khối sỏi lớn hoặc tái phát thường xuyên.

Bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng sẽ giúp chẩn đoán và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.

Sỏi amidan hình thành do sự tích tụ của các chất sau trong các khe hở của amidan:

• Mảnh vụn thức ăn: Thức ăn mắc kẹt trong các khe amidan, đặc biệt là thực phẩm giàu protein hoặc carbohydrate.
• Tế bào chết: Tế bào da chết từ niêm mạc miệng hoặc amidan tích tụ trong các crypts.
• Vi khuẩn và nấm: Vi khuẩn kỵ khí (như Actinomyces) và nấm phát triển trong môi trường ẩm của amidan, góp phần tạo sỏi.
• Chất nhầy: Chất nhầy từ mũi hoặc họng chảy xuống, kết hợp với vi khuẩn và mảnh vụn, tạo thành sỏi.
• Lắng đọng canxi: Các chất tích tụ vôi hóa do muối canxi, tạo thành các khối cứng.

Amidan có cấu trúc nhiều khe hở tự nhiên (crypts) là nơi lý tưởng để các mảnh vụn và vi khuẩn tích tụ, dẫn đến sự hình thành sỏi.

Những ai có nguy cơ mắc sỏi amidan?

Sỏi amidan có thể xảy ra ở bất kỳ ai có amidan, nhưng các nhóm sau có nguy cơ cao hơn:

• Người có amidan lớn hoặc nhiều khe hở: Cấu trúc amidan phức tạp dễ tích tụ mảnh vụn.
• Người bị viêm amidan mạn tính: Viêm kéo dài làm tăng nguy cơ hình thành sỏi.
• Người vệ sinh răng miệng kém: Không đánh răng, súc miệng hoặc dùng chỉ nha khoa thường xuyên.
• Người bị khô miệng: Thiếu nước bọt làm tăng tích tụ vi khuẩn và mảnh vụn.
• Người mắc bệnh đường hô hấp: Viêm xoang, sổ mũi mạn tính làm tăng chất nhầy ở cổ họng.
• Trẻ em và thanh thiếu niên: Do amidan thường lớn hơn ở độ tuổi này.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc sỏi amidan

Một số yếu tố làm tăng khả năng hình thành sỏi amidan:

• Vệ sinh răng miệng kém: Không đánh răng, súc miệng hoặc dùng chỉ nha khoa đều đặn.
• Chế độ ăn nhiều thực phẩm giàu protein, đường: Như sữa, phô mai, bánh kẹo, dễ để lại mảnh vụn.
• Viêm amidan hoặc viêm họng tái phát: Tạo điều kiện cho vi khuẩn và mảnh vụn tích tụ.
• Khô miệng: Do mất nước, dùng thuốc (kháng histamin, thuốc lợi tiểu) hoặc bệnh lý (hội chứng Sjögren).
• Cấu trúc amidan bất thường: Amidan lớn hoặc nhiều khe hở tự nhiên.
• Bệnh lý hô hấp mạn tính: Viêm xoang, viêm mũi dị ứng làm tăng chất nhầy trong cổ họng.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán sỏi amidan

Chẩn đoán sỏi amidan thường dựa trên quan sát lâm sàng và tiền sử bệnh. Các phương pháp bao gồm:

Khám lâm sàng:

• Bác sĩ tai mũi họng kiểm tra amidan bằng đèn soi hoặc gương nha khoa để phát hiện sỏi.
• Sỏi thường xuất hiện dưới dạng các khối trắng/vàng trên bề mặt amidan.

Hỏi bệnh sử:

• Các triệu chứng như hôi miệng, cảm giác vướng, hoặc đau khi nuốt.
• Tiền sử viêm amidan hoặc vệ sinh răng miệng kém.

Hình ảnh học (nếu cần):

• Chụp X-quang hoặc CT cổ họng để phát hiện sỏi lớn hoặc nghi ngờ áp xe amidan.
• Thường chỉ sử dụng trong trường hợp phức tạp hoặc triệu chứng nghiêm trọng.

Xét nghiệm vi khuẩn:

Nếu nghi ngờ nhiễm trùng, có thể lấy mẫu sỏi để phân tích vi khuẩn hoặc nấm.

Chẩn đoán sỏi amidan thường đơn giản và không cần xét nghiệm phức tạp, trừ khi có biến chứng.

Phương pháp điều trị sỏi amidan hiệu quả

Điều trị sỏi amidan phụ thuộc vào kích thước, triệu chứng và tần suất tái phát. Các phương pháp bao gồm:

Điều trị tại nhà:

• Súc miệng nước muối: Dùng nước muối ấm (1 muỗng cà phê muối trong 250 ml nước) để làm bong sỏi nhỏ và giảm vi khuẩn.
• Sử dụng vòi nước áp lực thấp: Dùng ống tiêm hoặc thiết bị tưới nước nha khoa để rửa sỏi ra khỏi khe amidan (thực hiện cẩn thận).

Can thiệp y tế:

• Loại bỏ sỏi bằng dụng cụ: Bác sĩ dùng dụng cụ chuyên dụng để gắp sỏi ra khỏi amidan.
• Kháng sinh: Dùng trong trường hợp nhiễm trùng amidan do vi khuẩn, nhưng không tiêu diệt sỏi.
• Cắt amidan (tonsillectomy): Chỉ định trong trường hợp sỏi amidan tái phát nhiều lần, gây biến chứng hoặc amidan sưng to nghiêm trọng.

Hỗ trợ triệu chứng:

• Dùng thuốc xịt họng hoặc viên ngậm để giảm đau và kích ứng.
• Súc miệng bằng nước súc miệng kháng khuẩn để giảm hôi miệng.

Theo dõi:

Kiểm tra định kỳ nếu sỏi tái phát hoặc có dấu hiệu viêm amidan mạn tính.

Lưu ý: Không tự ý dùng vật sắc nhọn (tăm bông, que) để lấy sỏi, vì có thể gây tổn thương amidan hoặc nhiễm trùng.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của sỏi amidan

Chế độ sinh hoạt:

• Vệ sinh răng miệng: Đánh răng 2 lần/ngày, dùng chỉ nha khoa, súc miệng nước muối.
• Uống đủ nước: Giữ miệng ẩm, giảm tích tụ vi khuẩn.
• Theo dõi sức khỏe: Khám tai mũi họng định kỳ nếu amidan viêm hoặc sỏi tái phát.

Chế độ dinh dưỡng:

• Ưu tiên thực phẩm dễ tiêu hóa: Chọn các món mềm như súp, cháo, sinh tố; hạn chế thực phẩm dễ để lại mảnh vụn như bánh kẹo, phô mai.
• Bổ sung thực phẩm tăng miễn dịch: Ăn trái cây giàu vitamin C (cam, bưởi) và thực phẩm chứa kẽm (hạt óc chó, hải sản) để hỗ trợ sức khỏe miệng.
• Tránh thực phẩm kích ứng: Hạn chế đồ ăn chiên rán, cay nóng hoặc rượu bia để giảm kích ứng amidan và tích tụ vi khuẩn.

Phương pháp phòng ngừa sỏi amidan hiệu quả

Cách phòng ngừa sỏi amidan hiệu quả bao gồm:

• Giữ vệ sinh răng miệng: Đánh răng, dùng chỉ nha khoa và súc miệng nước muối hàng ngày; làm sạch lưỡi để loại bỏ vi khuẩn tích tụ.
• Uống đủ nước: Đảm bảo miệng luôn ẩm để ngăn mảnh vụn và vi khuẩn tích tụ trong các khe amidan.
• Kiểm soát thực phẩm và bệnh lý: Hạn chế thực phẩm giàu đường, protein; điều trị viêm xoang hoặc viêm mũi dị ứng để giảm chất nhầy.
• Khám sức khỏe định kỳ: Thăm khám tai mũi họng nếu amidan sưng to hoặc sỏi amidan tái phát thường xuyên để can thiệp kịp thời.