Sơ cứu khi bị bỏng: Hướng dẫn chi tiết và chuẩn y khoa để xử trí an toàn

Sơ cứu khi bị bỏng là kỹ năng cơ bản nhưng vô cùng quan trọng, bởi tai nạn bỏng có thể xảy ra bất cứ lúc nào trong cuộc sống. Từ những tình huống quen thuộc như nước sôi đổ, dầu mỡ bắn cho đến các trường hợp nghiêm trọng hơn như bỏng điện hay bỏng hóa chất, việc xử trí đúng cách ngay từ đầu sẽ giúp hạn chế tổn thương và giảm nguy cơ biến chứng. Bài viết này từ Tiêm chủng Long Châu mang đến cho bạn hướng dẫn chuẩn y khoa, dễ áp dụng để bảo vệ bản thân và người thân khi không may gặp phải tai nạn bỏng.

Các mức độ bỏng và dấu hiệu nhận biết

Trong y học, vết bỏng được phân loại dựa trên độ sâu tổn thương và diện tích da bị ảnh hưởng. Việc nhận biết chính xác mức độ bỏng không chỉ giúp bác sĩ tiên lượng điều trị mà còn giúp người bệnh biết cách sơ cứu khi bị bỏng phù hợp, tránh để lại biến chứng nặng nề.

• Bỏng độ I (bỏng nông): Tổn thương chỉ xảy ra ở lớp biểu bì ngoài cùng. Da vùng bỏng đỏ, hơi sưng, kèm cảm giác nóng rát. Thường gặp khi da tiếp xúc nhanh với nước nóng hoặc nắng gắt. Vết bỏng này có thể hồi phục sau vài ngày và ít khi để lại sẹo.
• Bỏng độ II (bỏng một phần da): Ảnh hưởng đến cả lớp biểu bì và một phần trung bì. Đặc trưng bởi những bọng nước trong suốt, đau rát dữ dội và vùng da xung quanh đỏ tấy. Nếu giữ vệ sinh sạch sẽ, vết thương có thể tự lành trong 1 - 3 tuần, đôi khi để lại sẹo mờ.
• Bỏng độ III (bỏng sâu): Toàn bộ da bị phá hủy, có thể lan tới tuyến mồ hôi, nang lông, thậm chí lớp mỡ dưới da. Da có màu trắng bệch, xám hoặc cháy sạm, cảm giác đau giảm đi do các dây thần kinh đã bị tổn thương. Bỏng độ III cần can thiệp y tế chuyên sâu và nguy cơ để lại sẹo co rút rất cao.
• Bỏng độ IV: Đây là mức độ nặng nhất, tổn thương lan rộng xuống gân, cơ hoặc xương. Vùng bỏng thường cháy đen, khô cứng, mất hoàn toàn cảm giác. Đây là tình huống cấp cứu, đe dọa tính mạng và bắt buộc điều trị ngay tại bệnh viện.

Các bước sơ cứu khi bị bỏng trong những tình huống phổ biến

Tai nạn bỏng có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó thường gặp nhất là bỏng nhiệt, bỏng điện, bỏng hóa chất và bỏng do lửa. Mỗi nguyên nhân lại có những đặc điểm riêng, vì vậy việc sơ cứu khi bị bỏng cần thực hiện đúng bước, đúng cách để ngăn tổn thương tiến triển nặng hơn.

Bỏng do nhiệt (nước sôi, dầu mỡ, hơi nóng)

Bỏng do nhiệt là nguyên nhân phổ biến nhất trong sinh hoạt hàng ngày. Tổn thương thường xảy ra khi tiếp xúc với nước sôi, dầu mỡ bắn hoặc hơi nóng từ thức ăn.

• Bước đầu tiên cần nhanh chóng đưa nạn nhân ra khỏi nguồn gây bỏng.
• Thực hiện làm mát vết bỏng bằng cách xối trực tiếp dưới vòi nước sạch, nhiệt độ thường, liên tục từ 20 - 30 phút. Đây là bước quan trọng để hạ nhiệt da, giảm đau rát và hạn chế tổn thương lan rộng.
• Loại bỏ các vật dụng trên cơ thể như nhẫn, vòng, đồng hồ quanh vùng bỏng để tránh chèn ép khi sưng nề.
• Sau đó, che phủ nhẹ nhàng bằng gạc sạch hoặc băng vô trùng. Nếu diện tích bỏng rộng, vị trí ở mặt, tay, chân hoặc bộ phận sinh dục, cần nhanh chóng đưa nạn nhân đến cơ sở y tế để được xử trí chuyên khoa.

Bỏng do điện

Bỏng điện thường gây tổn thương sâu bên trong cơ thể chứ không chỉ dừng lại ở da. Ngoài vết bỏng ngoài da, nạn nhân còn có thể bị rối loạn nhịp tim, ngừng tim hoặc suy hô hấp.

• Trước hết, phải ngắt ngay nguồn điện bằng cầu dao hoặc dùng vật cách điện để tách nạn nhân ra, tuyệt đối không chạm trực tiếp khi điện chưa được ngắt.
• Kiểm tra tình trạng thở và mạch. Nếu nạn nhân ngừng thở hoặc tim ngừng đập, cần tiến hành hồi sức tim phổi (CPR) ngay lập tức.
• Che phủ tạm thời vết bỏng bằng gạc vô trùng, không bôi bất kỳ chất gì lên da.
• Do tính chất phức tạp và nguy hiểm, tất cả các trường hợp bỏng điện đều cần được đưa đến bệnh viện khẩn cấp, ngay cả khi vết bỏng ngoài da có vẻ nhỏ.

Bỏng do hóa chất

Hóa chất ăn mòn như axit, kiềm hoặc dung môi công nghiệp có thể gây tổn thương nặng và lan rộng rất nhanh. Dưới đây là cách sơ cứu khi bị bỏng do hóa chất:

• Nhanh chóng loại bỏ quần áo, giày dép, trang sức bị dính hóa chất để tránh hóa chất tiếp xúc kéo dài với da.
• Lập tức xối rửa liên tục vùng bỏng bằng nước sạch, thời gian tối thiểu 20 - 30 phút. Đây là bước then chốt trong sơ cứu khi bị bỏng do hóa chất, giúp pha loãng và loại bỏ hóa chất còn bám lại trên da.
• Không được cố gắng “trung hòa” hóa chất bằng dung dịch ngược lại (ví dụ dùng giấm cho kiềm, dùng bicarbonat cho axit) vì có thể gây phản ứng tỏa nhiệt, làm tổn thương nặng hơn.
• Nếu hóa chất dính vào mắt, cần rửa ngay dưới vòi nước hoặc dung dịch NaCl 0,9% ít nhất 20 phút và đưa đến bệnh viện chuyên khoa mắt.

Bỏng do lửa

Bỏng do lửa thường gây tổn thương diện rộng, kèm theo tình trạng cháy quần áo hoặc hít phải khói nóng. Đây là tình huống nguy hiểm, cần xử trí nhanh chóng và chính xác.

• Nếu quần áo bắt lửa, hướng dẫn nạn nhân dừng di chuyển, nằm lăn trên mặt đất hoặc dùng chăn, áo khoác dày để dập lửa.
• Sau khi dập tắt lửa, làm mát vết bỏng bằng nước sạch trong 20–30 phút.
• Tuyệt đối không cố gỡ quần áo cháy dính vào da vì có thể làm bong tróc và tổn thương nặng hơn.
• Che phủ vết thương bằng gạc sạch, đồng thời giữ ấm cho phần cơ thể còn lại để phòng ngừa hạ thân nhiệt.
• Nhanh chóng chuyển nạn nhân đến bệnh viện, đặc biệt nếu có dấu hiệu bỏng đường hô hấp như khó thở, ho khò khè hoặc khàn tiếng.

Những sai lầm cần tránh khi sơ cứu bỏng

Trong nhiều trường hợp, việc sơ cứu khi bị bỏng không đúng cách lại khiến vết thương trở nên nghiêm trọng hơn, tăng nguy cơ nhiễm trùng và để lại di chứng lâu dài. Dưới đây là những sai lầm thường gặp mà bạn cần tuyệt đối tránh:

• Dùng nước đá hoặc chườm lạnh trực tiếp: Mặc dù có thể làm giảm cảm giác đau rát tạm thời, nhưng nước đá lại gây co mạch đột ngột, làm cản trở quá trình lưu thông máu và khiến tổn thương da sâu hơn. Nguyên tắc đúng là chỉ sử dụng nước mát, nhiệt độ thường.
• Bôi các chất dân gian truyền miệng như kem đánh răng, nước mắm, mỡ trăn, dầu gió: Đây là những cách xử lý phản khoa học, dễ khiến vi khuẩn xâm nhập và gây nhiễm trùng nặng. Một số loại còn làm tổn thương hóa học thứ phát, khiến da bỏng đau rát hơn.
• Chọc vỡ bọng nước: Nhiều người cho rằng chọc bọng nước sẽ giúp vết thương khô nhanh, nhưng thực tế, lớp da phồng rộp chính là màng bảo vệ tự nhiên. Nếu chọc vỡ, vi khuẩn dễ xâm nhập vào, tăng nguy cơ nhiễm khuẩn và sẹo xấu.
• Cố bóc quần áo dính vào vết bỏng: Khi quần áo cháy dính vào da, việc bóc tách bằng tay có thể khiến lớp da bị tổn thương sâu hơn. Trong trường hợp này, nên làm mát vùng bỏng và che phủ nhẹ bằng gạc sạch, sau đó để bác sĩ xử lý.
• Tự ý bôi thuốc hoặc đắp lá không rõ nguồn gốc: Mọi phương pháp điều trị cần được bác sĩ chỉ định. Việc dùng thuốc hoặc thảo dược không kiểm chứng có thể gây dị ứng, nhiễm trùng hoặc che lấp dấu hiệu quan trọng, gây khó khăn trong chẩn đoán.

Sơ cứu khi bị bỏng kịp thời và đúng cách không chỉ giúp giảm đau, hạn chế tổn thương mà còn có thể cứu sống nạn nhân trong nhiều tình huống nguy hiểm. Bên cạnh đó, chủ động phòng tránh bỏng trong sinh hoạt, lao động và trang bị kiến thức y khoa cơ bản sẽ giúp mỗi người tự tin hơn khi xử trí. Hãy nhớ rằng, sơ cứu chỉ là bước đầu quan trọng, việc thăm khám và điều trị tại cơ sở y tế luôn cần thiết để đảm bảo an toàn sức khỏe lâu dài.