Sạm da: Nguyên nhân, yếu tố nguy cơ, cách điều trị và phòng ngừa

Sạm da (Hyperpigmentation) là tình trạng da trở nên sẫm màu hơn bình thường do tăng sản xuất melanin hoặc rối loạn phân bố sắc tố. Tình trạng này có thể khu trú hoặc lan tỏa, xuất hiện ở bất kỳ vùng da nào, đặc biệt là mặt, cổ, tay và vùng da tiếp xúc với ánh nắng. Sạm da không gây đau, không ngứa nhưng ảnh hưởng lớn đến thẩm mỹ và chất lượng cuộc sống.

Theo chuyên gia, sạm da có thể là hậu quả của viêm da, rối loạn nội tiết, sử dụng thuốc hoặc tiếp xúc ánh nắng kéo dài. Một số dạng sạm da phổ biến gồm nám da (melasma), sạm sau nhiễm trùng, sạm do thuốc và sạm da lan tỏa trong bệnh lý nội khoa.

Những dấu hiệu và triệu chứng sạm da 

Triệu chứng sạm da thường biểu hiện rõ ràng qua màu sắc và vị trí tổn thương. Các dấu hiệu phổ biến bao gồm:

• Vùng da sẫm màu hơn bình thường, có thể là nâu, xám hoặc đen.
• Tổn thương có thể đối xứng, đặc biệt ở mặt, trán, má, mũi và cằm.
• Không có triệu chứng cơ năng như ngứa, đau hay bong tróc.
• Một số trường hợp có kèm theo khô da hoặc tăng tiết bã nhờn.

Biến chứng có thể gặp khi mắc sạm da 

Sạm da tuy không phải là bệnh lý nguy hiểm đến tính mạng, nhưng nếu không được điều trị đúng cách, tình trạng này có thể kéo dài dai dẳng và gây ra nhiều hệ lụy về thẩm mỹ, tâm lý và chất lượng sống. Một số biến chứng thường gặp bao gồm:

• Tăng sắc tố: Khi sạm da kéo dài, melanin tích tụ sâu trong lớp đáy biểu bì, khiến da khó phục hồi về màu sắc ban đầu.
• Sạm da lan rộng: Tổn thương có thể lan sang các vùng da khác, đặc biệt khi tiếp xúc ánh nắng kéo dài hoặc dùng mỹ phẩm không phù hợp.
• Tổn thương tâm lý: Người bệnh thường mặc cảm, tự ti, đặc biệt khi sạm da xuất hiện ở vùng mặt, gây ảnh hưởng đến giao tiếp và sinh hoạt xã hội.

Khi nào cần gặp bác sĩ? 

Sạm da thường được xem là một vấn đề thẩm mỹ và nhiều người có xu hướng tự điều trị tại nhà bằng mỹ phẩm hoặc các biện pháp dân gian. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, sạm da có thể là dấu hiệu của bệnh lý nội khoa tiềm ẩn hoặc do tác dụng phụ của thuốc. Người bệnh nên đến khám bác sĩ chuyên khoa da liễu khi gặp các tình huống sau:

• Vùng da sạm lan rộng nhanh chóng, không rõ nguyên nhân và không đáp ứng với các biện pháp chăm sóc thông thường.
• Sạm da kèm theo các triệu chứng toàn thân như mệt mỏi, sụt cân, rối loạn kinh nguyệt, rong kinh hoặc rối loạn nội tiết.
• Da có biểu hiện bất thường như bong tróc, ngứa, đau rát, nhiễm trùng da hoặc xuất hiện các mảng giảm sắc tố xen kẽ.
• Có tiền sử sử dụng thuốc dài ngày như thuốc tránh thai, thuốc chống động kinh, corticoid… hoặc tiếp xúc hóa chất.
• Sạm da xuất hiện sau viêm, sau chấn thương hoặc sau điều trị laser, peel da mà không cải thiện sau vài tuần.

Sạm da là kết quả của sự tăng sản xuất melanin hoặc rối loạn phân bố sắc tố dưới da. Có nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn đến tình trạng này, bao gồm yếu tố nội sinh và ngoại sinh. Dưới đây là các nguyên nhân thường gặp:

• Tiếp xúc ánh nắng mặt trời kéo dài: Tia cực tím (UV) kích thích tế bào melanocyte tăng sản xuất melanin, gây sạm da, đặc biệt ở vùng mặt, cổ và tay.
• Rối loạn nội tiết: Thay đổi hormone trong thai kỳ, sử dụng thuốc tránh thai hoặc bệnh lý tuyến thượng thận có thể gây tăng sắc tố da.
• Viêm da hoặc tổn thương da: Sau các phản ứng viêm như mụn trứng cá, chàm, lupus ban đỏ… da dễ bị sạm do tăng sắc tố sau viêm.
• Tác dụng phụ của thuốc: Một số thuốc như Amiodarone, Minocycline, thuốc chống động kinh, thuốc hóa trị có thể gây sạm da lan tỏa hoặc khu trú.
• Tiếp xúc hóa chất hoặc mỹ phẩm không phù hợp: Gây kích ứng da, làm tổn thương lớp biểu bì và dẫn đến sạm da.
• Bệnh lý nội khoa: Sạm da có thể là biểu hiện của bệnh Addison, hemochromatosis hoặc hội chứng Cushing.

Những ai có nguy cơ mắc phải sạm da? 

Sạm da có thể ảnh hưởng đến nhiều đối tượng, nhưng một số nhóm người có nguy cơ mắc bệnh cao hơn do đặc điểm sinh lý, nội tiết hoặc môi trường sống. Việc nhận diện đúng nhóm nguy cơ giúp bác sĩ đưa ra hướng phòng ngừa và điều trị phù hợp. Dưới đây là các đối tượng dễ mắc sạm da:

• Phụ nữ trong độ tuổi sinh sản: Do ảnh hưởng của hormone estrogen và progesterone, đặc biệt trong thai kỳ hoặc khi dùng thuốc tránh thai.
• Người có làn da sẫm màu: Tế bào sắc tố hoạt động mạnh hơn, dễ bị tăng sắc tố khi tiếp xúc ánh nắng hoặc sau viêm.
• Người thường xuyên làm việc ngoài trời: Tiếp xúc tia cực tím kéo dài làm tăng sản xuất melanin, gây sạm da.
• Người sử dụng thuốc dài ngày: Một số thuốc như Amiodarone, Minocycline, thuốc hóa trị có thể gây sạm da.
• Người có thói quen dùng mỹ phẩm không rõ nguồn gốc: Dễ gây kích ứng, viêm da tiếp xúc và tăng sắc tố thứ phát.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải sạm da 

Ngoài các nhóm đối tượng có nguy cơ cao, một số yếu tố thuận lợi có thể làm tăng khả năng mắc sạm da hoặc khiến tình trạng này tiến triển nặng hơn. Việc nhận diện và kiểm soát các yếu tố này đóng vai trò quan trọng trong phòng ngừa và điều trị. Dưới đây là các yếu tố thường gặp:

• Tiếp xúc ánh nắng mặt trời kéo dài: Tia UV kích thích tế bào sắc tố tăng sản xuất melanin, đặc biệt khi không sử dụng kem chống nắng.
• Thay đổi nội tiết tố: Thai kỳ, mãn kinh, rối loạn kinh nguyệt hoặc sử dụng thuốc nội tiết làm tăng hoạt động của melanocyte.
• Viêm da hoặc tổn thương da: Sau viêm, da dễ bị tăng sắc tố kéo dài, đặc biệt ở người có cơ địa tăng sắc tố sau viêm.
• Thói quen sinh hoạt không lành mạnh: Thiếu ngủ, căng thẳng kéo dài, hút thuốc lá, uống rượu bia làm rối loạn nội tiết và ảnh hưởng đến sắc tố da.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán sạm da 

Chẩn đoán sạm da chủ yếu dựa vào khai thác bệnh sử, thăm khám lâm sàng và loại trừ các nguyên nhân nội khoa. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định thêm xét nghiệm để xác định nguyên nhân và mức độ tổn thương, cụ thể:

• Khám da liễu: Đánh giá vị trí, màu sắc, hình thái tổn thương và yếu tố khởi phát.
• Xét nghiệm nội tiết: Kiểm tra nồng độ hormone tuyến giáp, tuyến thượng thận, estrogen, progesterone nếu nghi ngờ rối loạn nội tiết.
• Sinh thiết da: Áp dụng khi nghi ngờ bệnh lý da mạn tính hoặc sạm da không rõ nguyên nhân.
• Xét nghiệm chức năng gan, thận: Giúp loại trừ các bệnh lý nội khoa gây tăng sắc tố.

Phương pháp điều trị sạm da

Điều trị sạm da cần phối hợp giữa thuốc bôi, thuốc uống, chăm sóc da và thay đổi lối sống. Tùy theo nguyên nhân và mức độ tổn thương, bác sĩ sẽ lựa chọn phác đồ phù hợp, cụ thể:

• Thuốc bôi: Thuốc chứa thành phần như Hydroquinone là chất ức chế tyrosinase, giúp giảm sản xuất melanin. Bên cạnh đó, Tretinoin giúp tăng tốc độ tái tạo da, làm mờ vùng sạm. Một số hoạt chất khác như Azelaic acid, Kojic acid, Niacinamide có tác dụng làm sáng da nhẹ, ít kích ứng.
• Thuốc uống: Hoạt chất Glutathione giúp chống oxy hóa, hỗ trợ làm sáng da. Đồng thời, Vitamin C, vitamin E giúp tăng cường miễn dịch và cải thiện sắc tố da.
• Can thiệp thẩm mỹ: Một số phương pháp xâm lấn như Laser, IPL, peel da hóa học giúp loại bỏ lớp da sạm, kích thích tái tạo da mới. Tuy nhiên, các biện pháp can thiệp cần thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa để tránh biến chứng như tăng sắc tố sau viêm, tổn thương da nặng hơn.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của sạm da 

Chế độ sinh hoạt: 

Việc duy trì chế độ sinh hoạt lành mạnh đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát và phòng ngừa sạm da. Người bệnh cần lưu ý:

• Tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời, đặc biệt từ 10 giờ đến 15 giờ.
• Sử dụng kem chống nắng phổ rộng có chỉ số SPF từ 30 trở lên mỗi ngày, kể cả khi trời râm.
• Đeo khẩu trang, đội mũ rộng vành, mặc áo chống nắng khi ra ngoài.
• Không tự ý dùng mỹ phẩm làm trắng da không rõ nguồn gốc hoặc chứa corticoid.
• Tránh cào gãi, nặn mụn hoặc gây tổn thương da vì dễ dẫn đến tăng sắc tố sau viêm.
• Giữ da sạch sẽ, dưỡng ẩm đều đặn để duy trì hàng rào bảo vệ da.

Chế độ dinh dưỡng:

Bên cạnh chế độ sinh hoạt, thực đơn dinh dưỡng hợp lý giúp cải thiện sắc tố da và tăng cường sức đề kháng, cụ thể:

• Ăn nhiều rau xanh, trái cây giàu vitamin C, E như cam, bưởi, cà rốt, súp lơ.
• Bổ sung thực phẩm chứa kẽm, selen, omega-3 như cá hồi, hạt óc chó, trứng.
• Uống đủ nước mỗi ngày từ 1,5 - 2 lít để duy trì độ ẩm cho da.
• Hạn chế thực phẩm nhiều đường, dầu mỡ, đồ ăn nhanh vì có thể kích thích viêm da.
• Tránh rượu bia, thuốc lá vì làm rối loạn nội tiết và thúc đẩy quá trình oxy hóa da.

Phương pháp phòng ngừa sạm da

Hiện chưa có biện pháp đặc hiệu giúp phòng ngừa sạm da, do đó các biện pháp dự phòng chủ yếu là thay đổi lối sống và chăm sóc da đúng cách, bao gồm:

• Bảo vệ da khỏi tia UV bằng kem chống nắng và trang phục phù hợp.
• Điều trị triệt để các bệnh lý da mạn tính như mụn trứng cá, viêm da cơ địa.
• Theo dõi và kiểm soát các rối loạn nội tiết nếu có.
• Thăm khám định kỳ với bác sĩ da liễu để phát hiện sớm các dấu hiệu tăng sắc tố.
• Lựa chọn mỹ phẩm phù hợp với loại da, ưu tiên sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng và được kiểm định.

Sạm da là tình trạng tăng sắc tố phổ biến, ảnh hưởng đến thẩm mỹ và tâm lý người bệnh. Việc điều trị cần phối hợp giữa chăm sóc da, thuốc và thay đổi lối sống. Phòng ngừa hiệu quả dựa vào bảo vệ da khỏi ánh nắng và kiểm soát các yếu tố nguy cơ.