Rối loạn nhân cách ái kỷ: Dấu hiệu, nguyên nhân và cách điều trị

Rối loạn nhân cách ái kỷ là một dạng rối loạn tâm thần đặc trưng bởi sự tự cao, khao khát được ngưỡng mộ và thiếu sự đồng cảm với người khác. Dù không phổ biến như các rối loạn tâm lý khác, rối loạn nhân cách ái kỷ có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến các mối quan hệ cá nhân, công việc và chất lượng cuộc sống. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về nguyên nhân, triệu chứng và hướng điều trị hiệu quả cho căn bệnh này.

Rối loạn nhân cách ái kỷ là gì?

Rối loạn nhân cách ái kỷ là một dạng rối loạn nhân cách đặc trưng bởi sự tự cao, khao khát được ngưỡng mộ và thiếu sự đồng cảm với người khác. Người mắc rối loạn này thường đánh giá quá cao giá trị bản thân, mong muốn được mọi người chú ý và tán dương, đồng thời khó thấu hiểu cảm xúc hay nhu cầu của người khác.

Tên gọi rối loạn này bắt nguồn từ nhân vật thần thoại Narcissus, người bị mê hoặc bởi chính hình ảnh của mình trong nước, phản ánh sự tự yêu bản thân thái quá. Trong tiếng Anh, rối loạn này được gọi là Narcissistic Personality Disorder (NPD).

Rối loạn nhân cách ái kỷ không chỉ ảnh hưởng tới mối quan hệ xã hội, mà còn có thể tác động lâu dài đến cuộc sống nghề nghiệp và sức khỏe tâm thần của người bệnh nếu không được nhận biết và điều trị kịp thời.

*Rối loạn nhân cách ái kỷ đặc trưng bởi sự tự cao, khao khát được ngưỡng mộ và thiếu sự đồng cảm với người khác*

Nguyên nhân gây ra rối loạn nhân cách ái kỷ

Rối loạn nhân cách ái kỷ thường là kết quả của tương tác giữa yếu tố sinh học, di truyền và môi trường nuôi dưỡng:

Yếu tố di truyền và sinh học thần kinh: Một số nghiên cứu chỉ ra rằng cấu trúc não và yếu tố di truyền có thể đóng vai trò trong việc hình thành tính cách tự cao và thiếu đồng cảm.
Môi trường nuôi dưỡng: Cha mẹ quá nuông chiều, đặt trẻ vào vị trí “trung tâm vũ trụ”, hoặc ngược lại, cha mẹ chỉ trích quá mức, thiếu sự công nhận và tình cảm, đều có thể góp phần phát triển đặc điểm ái kỷ.
Trải nghiệm thời thơ ấu: Trẻ bị bỏ rơi, lạm dụng hoặc không được công nhận thành tích có thể phát triển cơ chế bảo vệ bằng cách tăng giá trị bản thân một cách thái quá, dẫn tới các đặc điểm ái kỷ ở tuổi trưởng thành.

*Cha mẹ quá nuông chiều cũng là một trong những nguyên nhân gây nên tình trạng này*

Triệu chứng và dấu hiệu nhận biết

Người mắc rối loạn nhân cách ái kỷ thường có những hành vi và tư duy đặc trưng sau:

Luôn phóng đại tầm quan trọng của bản thân: Người bệnh thường khoe thành tích, đánh giá quá cao năng lực, mong muốn được mọi người chú ý và công nhận.
Mong muốn được ngưỡng mộ một cách thái quá: Họ liên tục tìm kiếm lời khen, sự chú ý và tán dương từ người khác.
Thiếu sự đồng cảm: Khó nhận biết hoặc quan tâm tới cảm xúc, nhu cầu của người khác.
Có xu hướng lợi dụng người khác: Dùng người khác như công cụ để đạt được mục tiêu cá nhân, đôi khi không hề cảm thấy tội lỗi.
Nhạy cảm với sự chỉ trích hoặc thất bại: Dù thường thể hiện tự tin, nhưng họ có thể phản ứng mạnh mẽ hoặc tức giận khi bị chê bai hoặc thất bại.

Nhận biết sớm các triệu chứng này giúp ngăn chặn những ảnh hưởng xấu đến các mối quan hệ và cuộc sống hàng ngày.

Chẩn đoán rối loạn nhân cách ái kỷ

Việc chẩn đoán cần dựa trên tiêu chuẩn DSM-5 của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ.

Phỏng vấn lâm sàng và đánh giá tâm lý: Bác sĩ sẽ hỏi về hành vi, cách ứng xử, cảm xúc và các mối quan hệ xã hội của người bệnh.
Phân biệt với các rối loạn khác: Một số tình trạng tâm thần khác có thể giống NPD như rối loạn lưỡng cực, rối loạn nhân cách ranh giới, hoặc rối loạn sử dụng chất, nên cần phân tích kỹ để tránh nhầm lẫn.

*Phỏng vấn lâm sàng và đánh giá tâm lý bởi bác sĩ*

Chẩn đoán chính xác là bước quan trọng để lập kế hoạch điều trị phù hợp, tránh các biện pháp không hiệu quả hoặc tác động tiêu cực đến tâm lý.

Điều trị rối loạn nhân cách ái kỷ

Hiện nay, trị liệu tâm lý là phương pháp chính, đôi khi kết hợp thuốc để kiểm soát các triệu chứng đi kèm. Mục tiêu của điều trị là giúp người bệnh nhận thức hành vi ái kỷ, phát triển khả năng đồng cảm và cải thiện các mối quan hệ xã hội, đồng thời giảm những ảnh hưởng tiêu cực đến công việc và đời sống cá nhân.

Trị liệu cá nhân: Bao gồm liệu pháp tâm lý động và liệu pháp nhận thức hành vi (CBT), giúp người bệnh nhận thức hành vi ái kỷ, học cách đồng cảm và cải thiện mối quan hệ xã hội.
Trị liệu nhóm hoặc gia đình: Khi phù hợp, hỗ trợ cải thiện giao tiếp, giảm xung đột và xây dựng mối quan hệ lành mạnh.
Sử dụng thuốc hỗ trợ: Áp dụng khi có triệu chứng trầm cảm, rối loạn lo âu hoặc căng thẳng đi kèm; không có thuốc đặc trị trực tiếp cho rối loạn ái kỷ.

Điều quan trọng là người bệnh và gia đình cần kiên nhẫn và bền bỉ, bởi việc thay đổi các đặc điểm nhân cách sâu sắc là quá trình dài, đòi hỏi nỗ lực liên tục và hỗ trợ liên tục từ chuyên gia tâm lý. Đồng thời, duy trì môi trường hỗ trợ tích cực, khích lệ và phản hồi hợp lý sẽ giúp quá trình trị liệu tiến triển thuận lợi hơn, cải thiện rõ rệt chất lượng cuộc sống và các mối quan hệ xã hội.

*Trị liệu tâm lý là phương pháp chính điều trị rối loạn nhân cách ái kỷ*

Rối loạn nhân cách ái kỷ là một vấn đề tâm lý phức tạp, đòi hỏi sự thấu hiểu và can thiệp đúng cách từ chuyên gia. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu và tìm kiếm sự hỗ trợ từ bác sĩ tâm lý hoặc nhà trị liệu có thể giúp người bệnh cải thiện hành vi, xây dựng các mối quan hệ lành mạnh và nâng cao chất lượng cuộc sống. Nếu bạn hoặc người thân có biểu hiện của rối loạn nhân cách ái kỷ, đừng ngần ngại tìm đến sự trợ giúp chuyên môn để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.