Rối loạn nhân cách ranh giới: Dấu hiệu nhận biết, nguyên nhân và hướng điều trị

Theo thống kê, rối loạn nhân cách ranh giới ảnh hưởng đến khoảng 1,6% dân số trưởng thành, phổ biến hơn ở nữ giới. Đây là một trong những rối loạn tâm lý phức tạp, dễ bị nhầm lẫn với trầm cảm hoặc rối loạn lưỡng cực do các triệu chứng chồng lấn. Bệnh không chỉ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống cá nhân mà còn làm suy giảm khả năng duy trì các mối quan hệ, học tập và công việc. Hiểu rõ đặc điểm, nguyên nhân và hướng điều trị của rối loạn nhân cách ranh giới là bước đầu tiên để hỗ trợ người bệnh vượt qua những thách thức này.

Rối loạn nhân cách ranh giới là gì?

Rối loạn nhân cách ranh giới là một dạng rối loạn nhân cách thuộc nhóm B, được đặc trưng bởi sự mất ổn định trong tâm trạng, hành vi, hình ảnh bản thân và các mối quan hệ. Người mắc bệnh thường trải qua những cảm xúc mãnh liệt, khó kiểm soát dẫn đến các hành vi bốc đồng hoặc tự hủy hoại. Theo Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ, để được chẩn đoán mắc rối loạn nhân cách ranh giới, một người cần đáp ứng ít nhất 5 trong 9 tiêu chí chẩn đoán, bao gồm:

• Biến động cảm xúc mạnh, thay đổi tâm trạng nhanh chóng.
• Sợ bị bỏ rơi, phản ứng quá mức trong các mối quan hệ.
• Hành vi bốc đồng, tự hủy hoại bản thân (như tự cắt, sử dụng chất kích thích).
• Cảm giác trống rỗng kéo dài.
• Khó duy trì hình ảnh bản thân ổn định.

Những đặc điểm này khiến người bệnh gặp khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc và duy trì cuộc sống ổn định.

Dấu hiệu và triệu chứng rối loạn nhân cách ranh giới

Các dấu hiệu của rối loạn nhân cách ranh giới thường biểu hiện rõ rệt trong các khía cạnh cảm xúc, hành vi và nhận thức. Dưới đây là những triệu chứng phổ biến nhất mà người bệnh có thể gặp phải:

Bất ổn trong cảm xúc và tâm trạng

Người mắc rối loạn nhân cách ranh giới thường trải qua những thay đổi cảm xúc đột ngột, có thể chuyển từ trạng thái hạnh phúc sang tuyệt vọng chỉ trong vài giờ. Họ dễ rơi vào trạng thái lo âu, sợ bị bỏ rơi hoặc cảm giác “trống rỗng” kéo dài, khiến cuộc sống trở nên khó khăn.

Mối quan hệ cá nhân đầy xung đột

Các mối quan hệ của người mắc rối loạn nhân cách ranh giới thường không ổn định với xu hướng lý tưởng hóa hoặc hạ thấp người khác luân phiên. Họ có thể vừa yêu thương nồng nhiệt, vừa chuyển sang căm ghét chỉ vì một mâu thuẫn nhỏ. Sự ghen tuông hoặc sợ mất người thân đôi khi dẫn đến các hành vi cực đoan để giữ chân đối phương.

Hành vi bốc đồng và tự hủy hoại

Hành vi bốc đồng là một đặc điểm nổi bật của rối loạn nhân cách ranh giới bao gồm tiêu tiền không kiểm soát, ăn uống quá độ, lái xe nguy hiểm hoặc quan hệ tình dục không an toàn. Một số người có thể tự làm đau bản thân (như tự cắt, đốt) hoặc thậm chí có ý nghĩ tự tử để giải tỏa cảm xúc tiêu cực.

Rối loạn hình ảnh bản thân

Người mắc rối loạn nhân cách ranh giới thường thiếu ổn định trong cách nhìn nhận giá trị bản thân. Họ dễ thay đổi mục tiêu, lý tưởng sống và cảm thấy bản thân “không có giá trị” hoặc “không xứng đáng được yêu thương”. Điều này làm gia tăng cảm giác bất an và mất phương hướng.

Triệu chứng rối loạn nhận thức

Trong những giai đoạn căng thẳng cao độ, người bệnh có thể trải qua trạng thái mất liên hệ thực tế, cảm giác như “rời khỏi cơ thể” hoặc không kiểm soát được hành vi của mình. Những triệu chứng này làm tăng nguy cơ mất kiểm soát trong các tình huống áp lực.

Nguyên nhân dẫn đến rối loạn nhân cách ranh giới

Nguyên nhân của rối loạn nhân cách ranh giới thường là sự kết hợp của nhiều yếu tố sinh học, di truyền và môi trường. Cụ thể:

• Yếu tố sinh học: Các nghiên cứu cho thấy hoạt động bất thường ở vùng não kiểm soát cảm xúc như hạch hạnh nhân và vỏ não trước trán, có liên quan đến rối loạn nhân cách ranh giới. Sự mất cân bằng của serotonin - một chất dẫn truyền thần kinh cũng góp phần gây ra các triệu chứng bất ổn cảm xúc.
• Yếu tố di truyền: Người có người thân trong gia đình mắc rối loạn nhân cách ranh giới hoặc các rối loạn nhân cách khác có nguy cơ cao hơn. Tuy nhiên, di truyền không phải yếu tố quyết định duy nhất.
• Yếu tố môi trường: Trải nghiệm lạm dụng, bỏ rơi hoặc sang chấn tâm lý trong thời thơ ấu là nguyên nhân phổ biến nhất. Môi trường gia đình thiếu ổn định, bạo lực hoặc thiếu gắn kết cảm xúc cũng làm tăng nguy cơ mắc rối loạn nhân cách ranh giới.
• Yếu tố tâm lý - xã hội: Tính cách nhạy cảm, dễ bị tổn thương hoặc khả năng đối phó kém trước áp lực có thể làm tăng nguy cơ phát triển rối loạn này.

Hậu quả và biến chứng của rối loạn nhân cách ranh giới

Nếu không được điều trị, rối loạn nhân cách ranh giới có thể dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng đến cả sức khỏe tâm thần và đời sống xã hội của người bệnh. Một số ảnh hưởng bao gồm:

• Ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần: Người mắc rối loạn nhân cách ranh giới có nguy cơ cao mắc các rối loạn khác như trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn ăn uống hoặc nghiện rượu, ma túy.
• Suy giảm mối quan hệ và công việc: Sự bất ổn trong cảm xúc và hành vi khiến người bệnh khó duy trì mối quan hệ lâu dài hoặc đạt hiệu suất tốt trong công việc.
• Nguy cơ tự tử cao: Theo thống kê, khoảng 8 - 10% người mắc rối loạn nhân cách ranh giới tử vong do tự tử, đặc biệt khi không được hỗ trợ kịp thời.
• Tổn thương lâu dài: Các hành vi bốc đồng có thể dẫn đến nợ nần, mất việc, ly hôn hoặc cách ly xã hội, làm suy giảm chất lượng cuộc sống.

Rối loạn nhân cách ranh giới điều trị như thế nào?

Mặc dù rối loạn nhân cách ranh giới là một bệnh lý phức tạp nhưng với các phương pháp điều trị phù hợp, người bệnh có thể kiểm soát triệu chứng và cải thiện cuộc sống. Các hướng điều trị phổ biến bao gồm:

Trị liệu tâm lý 

Trị liệu tâm lý là phương pháp cốt lõi trong điều trị rối loạn nhân cách ranh giới với các liệu pháp hiệu quả như:

• Liệu pháp biện chứng hành vi: Đây là phương pháp được thiết kế đặc biệt cho rối loạn nhân cách ranh giới, giúp người bệnh kiểm soát cảm xúc, giảm hành vi tự hủy hoại và cải thiện các mối quan hệ.
• Liệu pháp nhận thức - hành vi : Giúp nhận diện và thay đổi các suy nghĩ tiêu cực từ đó cải thiện hành vi và cách phản ứng với áp lực.
• Liệu pháp tập trung vào sơ đồ: Hỗ trợ người bệnh xử lý các chấn thương tâm lý thời thơ ấu và xây dựng hình ảnh bản thân tích cực hơn.

Điều trị bằng thuốc

Hiện không có thuốc đặc trị cho rối loạn nhân cách ranh giới nhưng bác sĩ có thể kê đơn để kiểm soát các triệu chứng liên quan:

• Thuốc ổn định khí sắc: Giúp giảm sự biến động cảm xúc.
• Thuốc chống trầm cảm và chống lo âu: Hỗ trợ kiểm soát lo âu hoặc trầm cảm kèm theo.
• Thuốc chống loạn thần: Được sử dụng trong trường hợp có triệu chứng rối loạn nhận thức nghiêm trọng.

Hỗ trợ xã hội và gia đình

Sự hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong quá trình phục hồi. Theo đó, người thân cần tìm hiểu về rối loạn nhân cách ranh giới, tránh phán xét và tạo môi trường an toàn, ổn định. Tham gia các nhóm hỗ trợ hoặc trị liệu nhóm giúp người bệnh học cách hòa nhập xã hội và chia sẻ trải nghiệm.

Rối loạn nhân cách ranh giới là một bệnh lý tâm thần phức tạp nhưng việc phát hiện sớm và điều trị đúng cách có thể giúp người bệnh kiểm soát triệu chứng và sống một cuộc đời ý nghĩa hơn. Sự kết hợp giữa trị liệu tâm lý, thuốc và hỗ trợ từ gia đình, cộng đồng là chìa khóa để vượt qua những thách thức của rối loạn nhận thực ranh giới. Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu của rối loạn nhân cách ranh giới, hãy tìm đến bác sĩ chuyên khoa tâm thần hoặc nhà trị liệu để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời. Việc thấu hiểu và đồng hành sẽ giúp người bệnh vượt qua ranh giới của nỗi đau tâm lý và tìm lại sự cân bằng trong cuộc sống.