Nguyên nhân, triệu chứng trật khớp cổ chân và cách xử trí hiệu quả

Trật khớp cổ chân là một chấn thương nghiêm trọng xảy ra khi các xương ở khớp cổ chân bị lệch khỏi vị trí bình thường. Tình trạng này thường gây đau nhức dữ dội, sưng tấy và mất khả năng vận động, cần được chẩn đoán và xử lý kịp thời để tránh biến chứng.

Nguyên nhân và cơ chế trật khớp cổ chân thường gặp

Trật khớp cổ chân là tình trạng khớp bị lệch khỏi vị trí giải phẫu bình thường do lực tác động mạnh, làm mất sự liên kết giữa các đầu xương của khớp. Đây là một tổn thương nghiêm trọng, ít gặp hơn so với bong gân nhưng thường đi kèm với gãy xương hoặc tổn thương phần mềm. Về mặt giải phẫu, khớp cổ chân bao gồm sự kết nối giữa xương chày, xương mác và xương sên. Khi bị trật, đầu dưới xương chày - xương mác không còn ôm chặt lấy xương sên, dẫn đến mất vững trục khớp, kèm theo sưng nề, biến dạng, đau dữ dội và mất khả năng chịu lực.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến trật khớp cổ chân, thường liên quan đến lực xoắn, va đập mạnh hoặc chấn thương đột ngột. Dưới đây là các nguyên nhân phổ biến:

Chấn thương thể thao cường độ cao

Những môn thể thao như bóng đá, bóng rổ, tennis, hoặc chạy nhảy cường độ cao là nguyên nhân phổ biến gây trật khớp cổ chân. Trong quá trình vận động, các động tác xoay người nhanh, nhảy lên rồi tiếp đất sai tư thế, hoặc va chạm mạnh với đối phương có thể làm cổ chân chịu áp lực lớn vượt quá sức chịu đựng của khớp, gây lệch trục hoặc trật khớp.

Tai nạn giao thông

Trong các vụ va chạm xe máy hoặc ô tô, cổ chân thường là vị trí chịu lực trực tiếp, đặc biệt khi chân bị kẹp giữa các vật cứng hoặc bị xoắn mạnh do tư thế bất thường. Lực va chạm mạnh có thể khiến khớp bị bật ra khỏi ổ khớp, kèm theo gãy xương hoặc rách dây chằng quanh khớp.

Ngã từ độ cao hoặc trượt té đột ngột

Các tai nạn sinh hoạt như ngã cầu thang, trượt ngã trên nền trơn trượt, đặc biệt khi bàn chân bị xoay đột ngột trong lúc tiếp đất, dễ gây trật khớp cổ chân. Trường hợp này thường gặp ở người cao tuổi hoặc người có thói quen đi giày dép không phù hợp.

Vận động sai tư thế hoặc quá sức

Thực hiện các động tác sai kỹ thuật khi tập luyện thể hình, nâng vật nặng không đúng tư thế hoặc đứng lâu trên bề mặt không ổn định đều có thể làm cổ chân mất cân bằng. Khi đó, áp lực dồn vào khớp sẽ dễ gây lệch trục, nhất là ở người có nền khớp yếu hoặc dây chằng lỏng lẻo.

Triệu chứng thường gặp của trật khớp cổ chân

Khi bị trật khớp cổ chân, người bệnh thường xuất hiện các dấu hiệu lâm sàng rõ rệt và điển hình. Những triệu chứng này không chỉ giúp nhận diện sớm tình trạng tổn thương mà còn hỗ trợ bác sĩ chẩn đoán chính xác mức độ nghiêm trọng để có hướng điều trị phù hợp. Dưới đây là các triệu chứng thường gặp nhất khi bị trật khớp cổ chân:

Đau dữ dội tại vùng cổ chân

Cơn đau xuất hiện ngay sau chấn thương và thường rất dữ dội. Người bệnh có cảm giác đau nhói, đau liên tục và tăng lên khi cố gắng cử động hoặc đè trọng lượng cơ thể lên chân bị thương. Cơn đau thường không thuyên giảm khi nghỉ ngơi ngắn hạn.

Sưng tấy và bầm tím

Vùng cổ chân bị trật sẽ sưng nhanh chóng do tổn thương mạch máu và mô mềm xung quanh. Tụ máu dưới da khiến vùng da quanh khớp có màu tím bầm, đỏ hoặc xanh tái. Mức độ sưng có thể tăng lên trong vài giờ đầu sau chấn thương.

Biến dạng khớp cổ chân

Một trong những dấu hiệu đặc trưng của trật khớp là hình dạng khớp bị biến đổi so với bình thường. Bàn chân có thể bị lệch trục, xoay bất thường hoặc có cảm giác “lệch ra ngoài”. Biến dạng này thường dễ quan sát bằng mắt thường và đi kèm với sưng nề rõ rệt.

Giới hạn vận động hoặc không thể cử động khớp

Người bị trật khớp cổ chân thường không thể thực hiện các động tác gập duỗi, xoay cổ chân hoặc bước đi. Bất kỳ nỗ lực nào để cử động cũng gây đau tăng và làm khớp trở nên không ổn định. Đây là một dấu hiệu cảnh báo rõ ràng cho thấy cấu trúc khớp đã bị tổn thương nghiêm trọng.

Mất khả năng chịu lực

Khi cổ chân bị trật, người bệnh thường không thể đứng lên chân bị thương hoặc chỉ có thể chạm đất rất nhẹ nhàng. Việc dồn trọng lượng cơ thể lên chân này sẽ làm tăng đau đớn và mất cân bằng tư thế.

Cách xử trí khi bị trật khớp cổ chân

Trật khớp cổ chân là một tình trạng cấp cứu chấn thương, đòi hỏi phải xử trí đúng cách và kịp thời để tránh các biến chứng lâu dài như tổn thương mạch máu, thần kinh hoặc lỏng khớp mạn tính. Việc sơ cứu ban đầu đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn chức năng vận động và giảm thiểu đau đớn cho người bệnh. Dưới đây là các bước xử trí cơ bản cần thực hiện khi nghi ngờ bị trật khớp cổ chân:

• Cố định khớp, không tự ý nắn lại: Tuyệt đối không cố gắng nắn khớp trở lại nếu không có chuyên môn y tế, vì điều này có thể làm tổn thương thêm dây chằng, mạch máu hoặc thần kinh xung quanh. Thay vào đó, cần giữ nguyên tư thế của khớp và tránh mọi cử động làm tăng đau.
• Chườm lạnh giảm đau và sưng: Áp túi đá lạnh hoặc khăn lạnh lên vùng bị trật trong 15 - 20 phút mỗi giờ, lặp lại trong vài giờ đầu sau chấn thương. Điều này giúp giảm sưng nề, đau và hạn chế xuất huyết dưới da. Lưu ý không đặt đá trực tiếp lên da mà nên bọc qua một lớp vải mỏng.
• Nâng cao chân bị thương: Đặt chân lên gối cao hơn mặt phẳng tim nhằm giảm phù nề do máu và dịch không bị ứ đọng tại chỗ tổn thương. Đây là biện pháp hỗ trợ cải thiện lưu thông máu tạm thời trước khi đến cơ sở y tế.
• Hạn chế vận động và không dồn lực lên chân đau: Người bệnh nên ngồi hoặc nằm nghỉ, tránh đứng, đi lại hoặc dồn trọng lực lên chân bị trật. Việc này giúp hạn chế tổn thương thứ phát và giảm nguy cơ làm tình trạng trật khớp trở nên nghiêm trọng hơn.
• Đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt: Sau khi sơ cứu, người bị trật khớp cổ chân cần được đưa đến bệnh viện hoặc phòng khám chuyên khoa chấn thương chỉnh hình để được chẩn đoán chính xác bằng X-quang và xử trí chuyên sâu. Bác sĩ có thể nắn chỉnh khớp, cố định bằng nẹp hoặc bột, và theo dõi biến chứng nếu có.

Trật khớp cổ chân tuy không phổ biến nhưng tiềm ẩn nhiều biến chứng nếu không được xử trí đúng cách. Nhận biết sớm các triệu chứng, hiểu rõ nguyên nhân và áp dụng biện pháp sơ cứu kịp thời là bước quan trọng để bảo vệ chức năng vận động và rút ngắn quá trình phục hồi cho người bệnh.