Nguyên nhân dẫn đến hội chứng lima là gì? Nguyên nhân dẫn đến hội chứng Lima

Trong những vụ bắt cóc, chúng ta thường nghĩ đến cảnh bạo lực và đe dọa. Tuy nhiên, thực tế có những tình huống ngược đời, khi kẻ bắt cóc lại tỏ ra nhân nhượng, thậm chí đồng cảm với con tin. Hiện tượng này được gọi là hội chứng Lima, một khái niệm đặc biệt trong tâm lý học.

Hội chứng Lima là gì?

Hội chứng Lima là hiện tượng tâm lý đặc biệt, khi thủ phạm trong một vụ bắt cóc phát triển cảm xúc tích cực với con tin như đồng cảm, thương cảm hoặc thậm chí bảo vệ họ. Thuật ngữ này xuất phát từ vụ khủng hoảng con tin ở Đại sứ quán Nhật tại Lima, Peru năm 1996. Khi đó, nhóm vũ trang MRTA bắt giữ hàng trăm con tin, bao gồm nhiều quan chức cấp cao. Tuy nhiên, chỉ sau vài ngày, họ bất ngờ thả phần lớn con tin, thậm chí cả những người có giá trị cao, vì cảm thấy không nỡ giam giữ.

Điều đặc biệt là hội chứng Lima hoàn toàn đối lập với hội chứng Stockholm, nơi nạn nhân hình thành tình cảm với kẻ bắt cóc để sinh tồn. Ở hội chứng Lima, sự thay đổi tâm lý xảy ra ở phía thủ phạm. Điểm mâu thuẫn lớn nhất của hội chứng Lima nằm ở chỗ:

• Hành vi trái ngược với mục đích ban đầu: Thủ phạm bắt cóc thường có mục tiêu cụ thể như đòi tiền chuộc, chính trị, đe dọa... Tuy nhiên, khi hội chứng Lima xảy ra, họ lại trở nên mềm lòng, thậm chí thả con tin trước khi đạt được yêu cầu. Điều này đi ngược hoàn toàn với logic thủ phạm kiểm soát – nạn nhân phục tùng
• Sự đối lập với hình ảnh kẻ bắt cóc lạnh lùng: Theo thông thường, kẻ bắt cóc được xem là vô cảm hoặc tàn nhẫn, nhưng hội chứng Lima cho thấy ngay cả trong tình huống cực đoan, họ vẫn có thể phát triển lòng trắc ẩn.

Nguyên nhân dẫn đến hội chứng Lima

Hội chứng Lima không xuất hiện ngẫu nhiên. Các nhà tâm lý học cho rằng hiện tượng này đến từ nhiều yếu tố:

• Tiếp xúc kéo dài và hiệu ứng nhân hóa đối tượng: Khi nói chuyện, nghe câu chuyện đời, biết con tin có gia đình hay những khó khăn cá nhân, thủ phạm có thể nhìn họ như một con người cụ thể chứ không còn là mục tiêu vô danh.
• Mâu thuẫn nội tâm: Có người tham gia vì bị lôi kéo hoặc chịu sức ép của nhóm. Khi đối diện hậu quả thực tế, cảm giác tội lỗi xuất hiện và làm giảm động cơ gây hại.
• Mục tiêu mơ hồ: Kế hoạch thiếu rõ ràng khiến lợi ích từ việc siết chặt kiểm soát không còn thuyết phục, từ đó tăng khả năng nhân nhượng.
• Khác biệt tuổi tác và kinh nghiệm: Những người trẻ hoặc ít trải nghiệm trong tình huống khủng hoảng dễ bị dao động khi chứng kiến nỗi sợ hoặc nét nhân hậu của con tin.
• Kỹ năng giao tiếp của con tin: Sự bình tĩnh, tôn trọng, biết lắng nghe và sử dụng ngôn ngữ phi bạo lực có thể giảm cảnh giác, tạo lập mối liên hệ người với người.
• Bối cảnh xã hội và áp lực truyền thông: Sự chú ý của công chúng, ràng buộc đạo đức và nguy cơ leo thang có thể khiến thủ phạm cân nhắc việc giảm stress.

Lưu ý rằng các yếu tố trên chỉ mang tính mô tả và không đảm bảo gây ra hiện tượng trong mọi trường hợp.

Biểu hiện và ý nghĩa của hội chứng Lima

Biểu hiện

Các dấu hiệu phổ biến khi xuất hiện xu hướng giống hội chứng Lima gồm:

• Giảm tính đe dọa trong lời nói và hành động.
• Nới lỏng kiểm soát: Cho phép di chuyển trong phạm vi, giảm trói buộc.
• Thực hiện hành động chăm sóc: Cung cấp thức ăn, nước, chăn, hoặc hỗ trợ y tế.
• Thả con tin sớm hoặc thả một nhóm nhỏ trước khi đạt được mục tiêu.
• Trao đổi tích cực với nhà đàm phán, cho phép truyền thông hoặc tiếp nhận thông tin ngoài.

Những biểu hiện này có thể là thoáng qua hoặc kéo dài, tùy theo bối cảnh và động lực của thủ phạm. Trong vụ Lima 1996, nhóm MRTA đã thả nhiều con tin quan trọng chỉ sau vài ngày. Một ví dụ khác là vụ bắt cóc Mary McElroy ở Mỹ năm 1933, khi một trong những kẻ bắt cóc tặng hoa và xin lỗi trước khi thả cô.

Ý nghĩa 

Hội chứng Lima không chỉ là khái niệm học thuật mà còn có ứng dụng trực tiếp trong nhiều lĩnh vực:

• Đàm phán và giải cứu con tin: Khi đội đàm phán nhận ra dấu hiệu đồng cảm ở thủ phạm, họ có thể điều chỉnh chiến thuật là sử dụng ngôn ngữ nhân văn, đề nghị các bước nhỏ để đổi lấy thả người dễ bị tổn thương trước, hoặc kích hoạt kênh giao tiếp nhằm giảm căng thẳng. Chiến thuật này không đảm bảo thành công tuyệt đối nhưng có thể giảm nguy cơ bạo lực.
• Hậu cần an toàn và chăm sóc con tin: Nhận diện xu hướng nhân nhượng giúp ưu tiên thả hoặc bảo đảm an toàn cho nhóm nguy cơ trẻ em, phụ nữ mang thai, người lớn tuổi, người bệnh. Đồng thời, duy trì tiếp cận y tế tối thiểu để giảm thiểu biến chứng tâm lý, thể chất.
• Trị liệu sau khủng hoảng: Cả nạn nhân và thủ phạm có thể cần can thiệp tâm lý. Nạn nhân thường trải qua mâu thuẫn cảm xúc biết ơn lẫn sợ hãi, còn thủ phạm có thể bị dằn vặt vì tội lỗi hoặc rối loạn cảm xúc sau sự kiện. Chương trình trị liệu cần cá thể hóa và phối hợp với pháp luật.
• Nghiên cứu tâm lý và phòng ngừa tội phạm: Hiện tượng này mở ra hướng nghiên cứu về động lực cảm xúc trong bối cảnh xung đột. Kiến thức này có thể ứng dụng trong đào tạo nhân viên đàm phán, xây dựng chương trình can thiệp tâm lý cho nhóm có nguy cơ.
• Giá trị nhân văn: Hội chứng Lima là lời nhắc rằng lòng trắc ẩn còn tồn tại kể cả trong tình huống căng thẳng nhất. Tiếp cận nhân đạo có thể giúp giảm tổn thương lâu dài cho nạn nhân, đồng thời tạo cơ hội giải quyết xung đột ít bạo lực hơn.

Một vài điều mà bạn cần lưu ý như:

• Phần lớn thông tin về hội chứng Lima dựa trên báo cáo vụ việc và phân tích tình huống, chứ chưa có nhiều nghiên cứu dịch tễ hay thử nghiệm kiểm soát quy mô lớn.
• Văn hoá, động cơ chính trị, cấu trúc nhóm bắt cóc và điều kiện hiện trường ảnh hưởng lớn đến diễn biến; do đó, không thể áp dụng một công thức chung cho mọi vụ việc.
• Không nên lãng mạn hóa hiện tượng: Sự nhân nhượng không đồng nghĩa với an toàn tuyệt đối. Luôn ưu tiên chiến lược đảm bảo tính mạng con tin.

Trên đây là lời giải đáp cho thắc mắc nguyên nhân dẫn đến hội chứng Lima là gì mà bạn có thể tham khảo. Việc hiểu rõ hiện tượng này không chỉ giúp các chuyên gia tâm lý mà còn hỗ trợ lực lượng chức năng trong quá trình xử lý khủng hoảng, đồng thời mang đến bài học nhân văn về khả năng đồng cảm ngay cả trong tình huống nguy hiểm nhất.