Lưỡi nứt là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Lưỡi nứt là một thuật ngữ mô tả tình trạng lưỡi có các vết nứt, rãnh hoặc nếp nhăn trên bề mặt. Các tên gọi khác của tình trạng này bao gồm lưỡi rạn hoặc lưỡi rãnh.

Thông thường, bề mặt lưỡi của chúng ta tương đối phẳng và mịn, ngoại trừ các nốt sần nhỏ li ti được gọi là nhú lưỡi. Tuy nhiên, đối với người bị lưỡi nứt, lưỡi xuất hiện các rãnh sâu, có thể khiến lưỡi trông nhăn nheo hoặc bị chia thành nhiều đoạn riêng biệt. Điều quan trọng cần nhấn mạnh là, mặc dù lưỡi nứt làm thay đổi vẻ ngoài của lưỡi, đây là một tình trạng lành tính và không gây hại. Nó được coi là một biến thể khỏe mạnh của một chiếc lưỡi bình thường và thường không phải là dấu hiệu của bất kỳ vấn đề sức khỏe nào cần điều trị.

Tình trạng lưỡi nứt có thể biểu hiện ngay từ khi sinh ra hoặc phát triển trong thời thơ ấu. Tuy nhiên, các vết nứt có xu hướng trở nên sâu hơn và rõ ràng hơn theo tuổi tác.

Việc thiếu các hướng dẫn chẩn đoán thống nhất trên toàn cầu có thể làm cho việc thống kê chính xác về mức độ phổ biến của lưỡi nứt trở nên khó khăn. Tuy nhiên, nhìn chung, đây là một đặc điểm cơ thể tương đối phổ biến và thường vô hại.

Những dấu hiệu và triệu chứng của lưỡi nứt

Lưỡi nứt được đặc trưng chủ yếu bởi sự xuất hiện của các rãnh hoặc vết nứt trên bề mặt lưỡi. Đặc điểm ngoại hình:

• Vết nứt: Các rãnh chạy dọc theo bề mặt lưỡi.
• Độ sâu và số lượng: Số lượng và độ sâu của các rãnh có thể khác nhau ở mỗi người. Chúng có thể sâu từ khoảng 2 mm đến 6 mm.
• Hình dáng phổ biến: Trong hầu hết các trường hợp, một rãnh sâu, nổi bật duy nhất chạy dọc theo trung tâm lưỡi theo chiều dọc là phổ biến nhất, đôi khi kèm theo các rãnh nhỏ hơn tỏa ra xung quanh.
• Hình dáng phức tạp: Các rãnh có thể nối hoặc cắt ngang nhau, chia lưỡi thành các đoạn nhỏ hoặc "hòn đảo" riêng biệt, khiến lưỡi trông có vẻ bị rạn hoặc nhăn nheo.

Ngoài sự thay đổi về ngoại hình, lưỡi nứt thường không gây ra bất kỳ triệu chứng nào. Tuy nhiên, một số người có thể trải qua một số cảm giác khó chịu hoặc nhạy cảm tăng cao:

• Cảm giác nóng rát hoặc khó chịu: Đây là triệu chứng thường gặp nếu có. Cảm giác nóng rát này đặc biệt dễ xảy ra khi tiêu thụ các loại thức ăn hoặc đồ uống có tính axit.
• Các vấn đề về vệ sinh: Triệu chứng chỉ phát sinh khi thức ăn hoặc vi khuẩn mắc kẹt trong các rãnh sâu. Khi điều này xảy ra, các vấn đề sau có thể gây tình trạng hôi miệng, viêm và sưng lưỡi, khó chịu hoặc đau nhức trong miệng.

Việc duy trì vệ sinh răng miệng tốt là điều kiện tiên quyết để giữ cho lưỡi nứt không gây ra bất kỳ triệu chứng khó chịu nào.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh lưỡi nứt

Tự thân lưỡi nứt là một tình trạng lành tính, không phải là dấu hiệu cảnh báo bệnh tật. Do đó, bệnh nhân không có nguy cơ phải đối mặt với các biến chứng nghiêm trọng nếu không có bệnh lý nền đi kèm.

Tuy nhiên, biến chứng có thể xảy ra do việc thức ăn và mảnh vụn mắc kẹt. Khi thức ăn tích tụ trong các rãnh sâu, nó tạo điều kiện lý tưởng cho vi khuẩn hoặc nấm phát triển.

Các biến chứng chính liên quan đến vệ sinh kém bao gồm:

• Nhiễm trùng: Vi khuẩn hoặc nấm, chẳng hạn như nấm Candida albicans, có thể sinh sôi nảy nở trong các rãnh, dẫn đến nhiễm trùng. Trong trường hợp nhiễm nấm Candida, bác sĩ có thể cần kê toa thuốc kháng nấm tại chỗ. Lưu ý: Nhiễm nấm men thường phổ biến hơn ở những người có kèm theo lưỡi bản đồ hoặc những người không có thói quen chải sạch lưỡi.
• Các vấn đề sức khỏe răng miệng: Tích tụ mảnh vụn có thể dẫn đến hôi miệng và viêm lưỡi. Tình trạng này cũng có thể làm tăng nguy cơ sâu răng nếu vệ sinh không được đảm bảo.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Vì lưỡi nứt thường vô hại và không gây triệu chứng, việc điều trị y tế thường không cần thiết. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải nhận được sự chăm sóc chuyên nghiệp nếu phát sinh các vấn đề sức khỏe răng miệng khác. Bạn nên đến gặp bác sĩ nếu:

• Xuất hiện triệu chứng khó chịu: Nếu bạn cảm thấy đau, rát, khó chịu dai dẳng, hoặc nếu vết nứt bị đau hoặc phát triển thành vết loét.
• Dấu hiệu nhiễm trùng: Nếu bạn nghi ngờ vi khuẩn hoặc nấm đang phát triển trong các rãnh, gây ra các triệu chứng nhiễm trùng miệng như sưng, đỏ, hoặc mảng trắng.

Nếu vết nứt xuất hiện đột ngột hoặc có sự thay đổi rõ rệt và nhanh chóng.

Nhìn chung, việc duy trì thói quen khám nha sĩ định kỳ là cần thiết để đảm bảo lưỡi nứt được giữ sạch sẽ và không dẫn đến các vấn đề sức khỏe răng miệng khác.

Mặc dù lưỡi nứt là một tình trạng đã được biết đến, nhưng các chuyên gia chưa xác định được nguyên nhân chính xác gây ra nó. Tuy nhiên, có nhiều nghiên cứu đã chỉ ra các yếu tố có thể liên quan:

Yếu tố di truyền 

Các nghiên cứu cũ hơn đã chỉ ra mối liên hệ di truyền đối với lưỡi nứt, cho thấy tình trạng này có thể di truyền trong gia đình. Điều này có thể giải thích tại sao tỷ lệ mắc lưỡi nứt lại cao hơn ở một số khu vực địa lý nhất định so với những khu vực khác. Nhiều nhà nghiên cứu coi lưỡi nứt là một biến thể của lưỡi bình thường hơn là một bệnh lý.

Thiếu hụt dinh dưỡng

Trong những trường hợp hiếm gặp, suy dinh dưỡng có thể là nguyên nhân gây lưỡi nứt. Các nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ giữa lưỡi nứt và thiếu hụt vitamin B12. Ngoài ra, đau liên quan đến lưỡi nứt cũng có thể liên quan đến sự thiếu hụt các chất dinh dưỡng như:

• Các vitamin nhóm B;
• Kẽm;
• Sắt.

Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cũng lưu ý rằng cơn đau này có thể liên quan đến vệ sinh răng miệng kém, việc sử dụng một số loại thuốc, hoặc trào ngược thực quản, chứ không chỉ riêng thiếu hụt dinh dưỡng.

Các yếu tố lối sống và môi trường khác

Người lớn tuổi bị khô miệng có xu hướng có các triệu chứng lưỡi nứt nghiêm trọng hơn. Mặc dù mất nước không phải là nguyên nhân trực tiếp, nó có thể làm khô miệng, khiến lưỡi dễ bị nứt hơn.

Những ai có nguy cơ mắc phải lưỡi nứt?

Lưỡi nứt có thể xảy ra với bất kỳ ai, thậm chí là ngay từ khi sinh ra. Tuy nhiên, có một số nhóm đối tượng có tỷ lệ mắc và mức độ nghiêm trọng cao hơn:

• Người lớn tuổi: Lưỡi nứt phổ biến hơn ở người lớn trên 50 tuổi. Các rãnh lưỡi có xu hướng trở nên sâu và nghiêm trọng hơn theo tuổi tác do quá trình lão hóa.
• Nam giới: Tình trạng lưỡi nứt được báo cáo là phổ biến hơn một chút ở nam giới so với nữ giới.
• Người có các hội chứng di truyền/thần kinh: Những người mắc các hội chứng như hội chứng Down hoặc hội chứng Melkersson-Rosenthal có khả năng mắc lưỡi nứt cao hơn đáng kể.
• Người mắc các bệnh lý liên quan: Bao gồm những người mắc lưỡi bản đồ, bệnh vảy nến, hoặc hội chứng Sjogren.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải lưỡi nứt

Các yếu tố làm tăng nguy cơ phát triển hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng lưỡi nứt, hoặc làm tăng nguy cơ phát sinh triệu chứng khó chịu:

• Tuổi tác: Lão hóa là một yếu tố nguy cơ chính, vì lưỡi nứt có xu hướng trở nên rõ ràng và sâu hơn theo thời gian.
• Khô miệng: Những người bị khô miệng có thể thấy các triệu chứng lưỡi nứt trở nên khó chịu và nghiêm trọng hơn.
• Thói quen hút thuốc: Có mối liên hệ giữa việc hút thuốc và lưỡi nứt.
• Vệ sinh răng miệng kém: Vệ sinh kém làm tăng nguy cơ tích tụ mảnh vụn thức ăn, vi khuẩn và nấm trong các rãnh, từ đó gây ra các triệu chứng như đau rát, viêm lưỡi và nhiễm trùng nấm Candida.
• Thiếu hụt dinh dưỡng: Thiếu hụt các chất dinh dưỡng quan trọng như vitamin B12 (hoặc vitamin nhóm B nói chung), sắt và kẽm có thể liên quan đến lưỡi nứt hoặc gây đau khi có triệu chứng.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán lưỡi nứt

Việc chẩn đoán lưỡi nứt thường rất đơn giản và dễ dàng. Bác sĩ có thể chẩn đoán lưỡi nứt bằng cách:

• Quan sát trực quan: Bác sĩ có thể xác định bạn có lưỡi nứt hay không chỉ bằng cách nhìn vào lưỡi trong quá trình khám lâm sàng. Bác sĩ có thể nhận thấy các vết nứt này trong lần khám răng định kỳ.
• Đánh giá triệu chứng: Bác sĩ sẽ yêu cầu bạn đưa lưỡi ra ngoài để quan sát rõ các vết nứt. Bác sĩ cũng sẽ hỏi về bất kỳ triệu chứng nào đi kèm, chẳng hạn như đau, rát, hoặc tiền sử nhiễm trùng.

Thông thường, không cần thực hiện các xét nghiệm chuyên sâu như sinh thiết để chẩn đoán lưỡi nứt vì đây là một tình trạng lành tính và dễ nhìn thấy. Tuy nhiên, nếu bạn có các triệu chứng kèm theo khác, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm máu để kiểm tra các bệnh lý hệ thống khác mà họ nghi ngờ là nguyên nhân gây ra triệu chứng khó chịu cũng như kiểm tra sức khoẻ tổng thể.

Điều trị lưỡi nứt

Tự thân lưỡi nứt không phải là một bệnh lý và thường không cần điều trị. Mục tiêu của việc quản lý lưỡi nứt là tập trung vào phòng ngừa nhiễm trùng và xử lý nguyên nhân cơ bản nếu có các triệu chứng đi kèm.

Điều trị nội khoa và quản lý biến chứng

Điều trị nội khoa sẽ bao gồm:

• Kháng nấm: Nếu vi khuẩn hoặc nấm (Candida) phát triển trong các rãnh dẫn đến nhiễm trùng, bác sĩ có thể kê toa thuốc kháng nấm để điều trị. Nhiễm trùng nấm men là một biến chứng thường gặp ở những người lưỡi nứt có kèm theo lưỡi bản đồ hoặc vệ sinh kém.
• Điều trị thiếu hụt dinh dưỡng: Nếu bác sĩ xác định rằng cơn đau hoặc tình trạng lưỡi nứt có liên quan đến suy dinh dưỡng hoặc thiếu hụt vitamin (ví dụ: Vitamin B12, kẽm, sắt), việc điều trị sẽ tập trung vào việc bổ sung các chất dinh dưỡng cần thiết.
• Quản lý triệu chứng đau rát: Nếu cơn đau rát liên quan đến lưỡi bản đồ, bác sĩ có thể chỉ định điều trị cho bệnh lý đó. Nếu cơn đau do kích ứng, bạn sẽ được khuyên tránh các tác nhân môi trường hoặc thực phẩm gây ra.

Quản lý vệ sinh cá nhân

Vì nguy cơ chính của lưỡi nứt là sự tích tụ mảnh vụn, việc duy trì vệ sinh tuyệt đối là cách quản lý hiệu quả nhất để giữ lưỡi luôn khỏe mạnh và không triệu chứng.

• Làm sạch rãnh: Điều quan trọng là phải loại bỏ bất kỳ mảnh vụn nào (chẳng hạn như thức ăn) có thể bị mắc kẹt trong các rãnh sâu của lưỡi.
• Dụng cụ hỗ trợ: Bạn nên sử dụng bàn chải lưỡi hoặc dụng cụ cạo lưỡi như một phần của thói quen vệ sinh răng miệng hàng ngày, bên cạnh việc chải răng thông thường. Việc chải và cạo lưỡi giúp giữ lưỡi sạch sẽ và cũng làm giảm mảng bám.
• Duy trì thói quen nha khoa: Tiếp tục thói quen chăm sóc răng miệng bình thường, bao gồm đánh răng và dùng chỉ nha khoa hàng ngày, và đi khám nha sĩ hai lần mỗi năm để kiểm tra khoang miệng.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của lưỡi nứt

Chế độ sinh hoạt

Thói quen sinh hoạt đóng vai trò quyết định trong việc giữ cho lưỡi nứt không gây ra bất kỳ vấn đề sức khỏe nào.

• Vệ sinh lưỡi định kỳ và cẩn thận: Đây là biện pháp quan trọng nhất. Hãy chắc chắn rằng bạn đã chải sạch bề mặt lưỡi để loại bỏ mảnh vụn thức ăn và mảng bám khỏi các rãnh.
• Sử dụng dụng cụ chuyên dụng: Bạn nên sử dụng bàn chải lưỡi hoặc dụng cụ cạo lưỡi hàng ngày cùng với bàn chải răng thường xuyên. Việc này giúp giữ cho các rãnh sâu được sạch sẽ, ngăn ngừa vi khuẩn sinh sôi nảy nở.
• Duy trì thói quen vệ sinh răng miệng toàn diện: Đảm bảo đánh răng hai lần mỗi ngày, dùng chỉ nha khoa, và súc miệng hàng ngày bằng nước súc miệng phù hợp.
• Tránh các tác nhân gây kích ứng: Nếu bạn thường xuyên bị cảm giác nóng rát hoặc khó chịu, hãy cố gắng tránh các loại thực phẩm hoặc đồ uống có tính axit hoặc quá cay nóng.
• Nói không với thuốc lá: Nếu bạn hút thuốc, hãy cân nhắc bỏ thói quen này, vì hút thuốc có thể có mối liên hệ với lưỡi nứt và làm trầm trọng thêm các vấn đề vệ sinh.
• Khám nha sĩ thường xuyên: Đi khám nha sĩ định kỳ để được làm sạch chuyên nghiệp và kiểm tra toàn diện, đảm bảo các rãnh lưỡi không tích tụ mảnh vụn hoặc vi khuẩn.

Chế độ dinh dưỡng

Mặc dù lưỡi nứt không phải do chế độ ăn uống gây ra, dinh dưỡng vẫn đóng vai trò trong việc quản lý các triệu chứng:

• Bổ sung vitamin B: Nếu có nghi ngờ về thiếu hụt dinh dưỡng liên quan, bạn nên đảm bảo cơ thể được cung cấp đủ vitamin B12 và các vitamin nhóm B, sắt và kẽm. Thiếu hụt các chất này có thể liên quan đến các cơn đau rát đi kèm.
• Ăn uống lành mạnh và cân bằng: Duy trì chế độ ăn uống đầy đủ dinh dưỡng để hỗ trợ sức khỏe tổng thể và niêm mạc miệng.
• Uống đủ nước: Mặc dù không phải là nguyên nhân trực tiếp, tình trạng khô miệng có thể làm nặng thêm các triệu chứng của lưỡi nứt, vì vậy, giữ cơ thể đủ nước là một thói quen tốt

Phương pháp phòng ngừa lưỡi nứt

Lưỡi nứt thường được coi là một biến thể tự nhiên hoặc có liên quan đến yếu tố di truyền và tuổi tác, do đó không thể ngăn ngừa hoàn toàn. Vì đây là một bệnh lý không có vắc xin phòng ngừa, các biện pháp phòng ngừa tập trung vào việc ngăn chặn biến chứng và quản lý các yếu tố làm tăng nguy cơ.

Phương pháp phòng ngừa thông thường:

• Duy trì vệ sinh răng miệng tốt: Đây là biện pháp phòng ngừa biến chứng quan trọng nhất. Cần phải đảm bảo lưỡi được làm sạch hoàn toàn để ngăn chặn vi khuẩn và nấm tích tụ trong các rãnh. Sử dụng dụng cụ cạo lưỡi hoặc bàn chải lưỡi là khuyến nghị hàng đầu.
• Khám nha sĩ thường xuyên: Đi khám nha sĩ định kỳ giúp phát hiện sớm các vấn đề vệ sinh hoặc các biến chứng nhiễm trùng liên quan đến lưỡi nứt.
• Tránh khói thuốc: Hút thuốc có thể là một yếu tố nguy cơ hoặc làm tăng khả năng phát sinh triệu chứng. Bỏ thuốc là một biện pháp phòng ngừa sức khỏe tổng thể quan trọng.
• Uống đủ nước: Nếu bạn bị khô miệng, hãy tìm cách quản lý tình trạng này để ngăn các rãnh lưỡi trở nên nghiêm trọng hoặc nhạy cảm hơn.
• Dị ứng/Kích ứng: Nếu lưỡi nứt có kèm theo các triệu chứng rát hoặc đau, hãy tránh các tác nhân gây kích ứng môi trường hoặc thực phẩm (cay, chua).
• Dinh dưỡng: Nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ bị thiếu hụt dinh dưỡng, hãy kiểm tra và bổ sung đủ vitamin B và các khoáng chất cần thiết để hỗ trợ sức khỏe niêm mạc miệng.