Lactose là gì? Vai trò của lactose cho cơ thể

Nhiều người thường lo lắng rằng cơ thể “không hợp” với sữa, thậm chí nghĩ mình bị dị ứng, nhưng thực tế vấn đề có thể liên quan đến lactose? Hiểu đúng về lactose sẽ giúp phân biệt phản ứng sinh lý bình thường với các dấu hiệu bất thường, từ đó lựa chọn chế độ ăn phù hợp mà vẫn đảm bảo dinh dưỡng. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn tìm hiểu rõ hơn về lactose là gì và những ảnh hưởng của nó đối với sức khỏe con người.

Lactose là đường gì? Tìm hiểu về loại đường lactose trong sữa

Lactose, hay còn gọi là đường sữa, là một loại carbohydrate thuộc nhóm disaccharide, tức là được tạo thành từ hai phân tử đường đơn: Glucose và galactose. Đây là thành phần tự nhiên xuất hiện chủ yếu trong sữa động vật, đặc biệt là sữa bò và sữa mẹ.

Để cơ thể có thể hấp thụ lactose, enzyme lactase được sản xuất ở ruột non sẽ phân tách đường này thành glucose và galactose. Hai loại đường đơn này sau đó được hấp thụ vào máu, cung cấp năng lượng và tham gia vào nhiều quá trình sinh học quan trọng.

Hàm lượng lactose trong sữa mẹ vào khoảng 7,2%, cao hơn so với sữa bò chỉ khoảng 4,7%. Lactose trong sữa mẹ cung cấp từ 40 - 50% tổng năng lượng cho trẻ sơ sinh, đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển và tăng trưởng của bé.

Cơ chế tiêu hóa lactose trong cơ thể

Lactose là loại đường đôi có mặt chủ yếu trong sữa và các sản phẩm từ sữa. Để cơ thể có thể hấp thu và sử dụng lactose, cần đến sự hỗ trợ của enzyme lactase, một loại enzyme đặc hiệu được sản xuất tại niêm mạc ruột non.

Quá trình tiêu hóa lactose diễn ra như sau:

• Khi lactose đi vào đường tiêu hóa, enzyme lactase sẽ phân tách phân tử lactose thành hai loại đường đơn là glucose và galactose.
• Glucose và galactose sau đó được hấp thu qua thành ruột non, đi vào máu và trở thành nguồn năng lượng cho các hoạt động của cơ thể, đặc biệt là cho não bộ và hệ thần kinh.
• Ngoài vai trò cung cấp năng lượng, galactose còn tham gia vào quá trình hình thành các cấu trúc sinh học quan trọng như glycolipid và glycoprotein.

Khi thiếu enzyme lactase:

• Nếu lượng lactase trong ruột non không đủ, lactose sẽ không được phân tách hoàn toàn.
• Phần lactose chưa tiêu hóa sẽ đi xuống đại tràng, nơi vi khuẩn đường ruột tiến hành lên men.
• Quá trình lên men này sinh ra khí (hydrogen, methane, CO₂) và các sản phẩm phụ khác, gây ra các triệu chứng khó chịu như đầy hơi, chướng bụng, tiêu chảy, đau quặn bụng.
• Đây chính là tình trạng không dung nạp lactose, khá phổ biến ở nhiều người trưởng thành và một số trẻ nhỏ.

Quá trình tiêu hóa lactose phụ thuộc hoàn toàn vào enzyme lactase. Khi enzyme này hoạt động tốt, lactose được chuyển hóa thành năng lượng hữu ích cho cơ thể. Ngược lại, thiếu lactase sẽ dẫn đến tình trạng không dung nạp lactose, gây ra nhiều triệu chứng khó chịu ở đường tiêu hóa.

Các tình trạng liên quan tới lactose

Lactose có thể liên quan đến một số tình trạng sau:

• Không dung nạp lactose: Cơ thể thiếu enzyme lactase dẫn đến khó tiêu hóa lactose.
• Kém hấp thu lactose tạm thời: Xảy ra khi niêm mạc ruột bị tổn thương trong các bệnh lý cấp tính như viêm dạ dày - ruột.
• Giảm lactase theo tuổi: Hoạt tính lactase tự nhiên giảm dần ở nhiều người trưởng thành.
• Nhạy cảm với sản phẩm sữa: Không phải do lactose mà do protein sữa hoặc các thành phần khác.

Tình trạng không dung nạp lactose

Trong ruột, lactose (đường sữa) được enzyme lactase phân giải thành glucose và galactose, những loại đường đơn giản hơn và dễ hấp thụ, đồng thời được cơ thể sử dụng để cung cấp năng lượng và tham gia vào nhiều chức năng sinh học quan trọng. Tuy nhiên, nhiều người gặp khó khăn trong việc tiêu hóa lactose do sự giảm hoạt động bình thường của enzyme lactase sau khi cai sữa, hay còn gọi là thiếu lactase. Các triệu chứng không dung nạp lactose thường chỉ xuất hiện khi hoạt động của lactase giảm xuống dưới 50%.

Về mặt di truyền, gen LCT chịu trách nhiệm sản xuất lactase có thể giảm hoạt động theo tuổi tác. Ở một số người, enzyme lactase vẫn duy trì khả năng tiêu hóa lactose từ thời thơ ấu, trong khi ở những người khác, khả năng này mất đi, dẫn đến các triệu chứng khó chịu về tiêu hóa khi tiêu thụ đường sữa.

Không dung nạp lactose dẫn đến các triệu chứng đường ruột như đầy hơi, chướng bụng, tiêu chảy và tăng sinh khí. Để hạn chế triệu chứng, nên tiêu thụ lactose với lượng nhỏ, tối đa khoảng 12g mỗi lần và không quá 24g mỗi ngày. Sữa chua chứa vi khuẩn sống giúp phân giải lactose, cũng như một số loại phô mai ít hoặc không chứa lactose là những lựa chọn thay thế phù hợp và an toàn cho những người gặp vấn đề này.

Cần lưu ý rằng tình trạng bất dung nạp lactose dễ bị nhầm lẫn với dị ứng đạm sữa bò hoặc mẫn cảm với sữa bò, do các triệu chứng tiêu hóa có phần tương đồng. Tuy nhiên, nguyên nhân và cơ chế của hai tình trạng này hoàn toàn khác nhau:

• Không dung nạp lactose: Liên quan đến đường (carbohydrate), do thiếu enzyme lactase,triệu chứng chủ yếu ở hệ tiêu hóa như đầy hơi, chướng bụng, tiêu chảy.
• Dị ứng sữa: Là phản ứng quá mức của hệ miễn dịch với protein trong sữa (casein hoặc whey), có thể gây phát ban, sưng, khó thở, thậm chí sốc phản vệ ngay cả khi tiếp xúc với lượng nhỏ.

Người bị dị ứng sữa cần tránh hoàn toàn mọi sản phẩm từ sữa, trong khi những người không dung nạp lactose chỉ cần điều chỉnh lượng lactose phù hợp, không cần kiêng tuyệt đối.

Lưu ý khi bổ sung lactose cho cơ thể

Việc bổ sung lactose thông qua sữa và các sản phẩm từ sữa mang lại nhiều lợi ích dinh dưỡng, đặc biệt là cung cấp năng lượng và hỗ trợ phát triển hệ xương. Tuy nhiên, không phải ai cũng dung nạp tốt lactose, vì vậy cần lưu ý một số điểm quan trọng sau:

• Lựa chọn sữa và sản phẩm sữa phù hợp, tùy khả năng dung nạp của từng người.
• Ưu tiên sản phẩm giảm lactose hoặc không lactose nếu có dấu hiệu khó dung nạp.
• Kết hợp sữa với thực phẩm khác trong bữa ăn có thể giúp tiêu hóa dễ hơn.
• Theo dõi phản ứng của cơ thể để điều chỉnh lượng lactose nạp vào hàng ngày.

Hiểu rõ về lactose giúp những người không dung nạp loại đường này xây dựng chế độ ăn hợp lý, giảm thiểu các triệu chứng khó chịu khi sử dụng sữa. Thay vì loại bỏ hoàn toàn sữa có thể áp dụng các phương pháp tiêu thụ thông minh như chia nhỏ lượng sữa, ưu tiên các sản phẩm lên men, hoặc lựa chọn sữa đã được xử lý loại bỏ lactose. Mỗi cơ thể có giới hạn riêng trong việc tiêu hóa lactose và việc nhận biết, tôn trọng giới hạn đó chính là chìa khóa để duy trì một chế độ ăn lành mạnh và bền vững.