Hội chứng OCD và các dấu hiệu nhận biết thường gặp

Hội chứng OCD là một vấn đề sức khỏe tâm thần phổ biến trên toàn cầu, ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, từ thiếu niên đến người trưởng thành. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu và áp dụng phương pháp can thiệp đúng cách đóng vai trò quan trọng, giúp người bệnh kiểm soát triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Hãy cùng tìm hiểu hội chứng OCD là gì, nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị hiệu quả.

Hội chứng OCD là gì?

Hội chứng OCD, hay rối loạn ám ảnh cưỡng chế, là một rối loạn tâm thần đặc trưng bởi hai thành phần chính: Ý nghĩ ám ảnh (obsessions) và hành vi cưỡng chế (compulsions). Ý nghĩ ám ảnh là những suy nghĩ, hình ảnh hoặc xung động không mong muốn, lặp đi lặp lại, gây lo âu hoặc khó chịu. Hành vi cưỡng chế là những hành động lặp đi lặp lại mà người bệnh cảm thấy bắt buộc phải thực hiện để giảm bớt lo âu do ý nghĩ ám ảnh gây ra.

Khác với những lo âu thông thường trong cuộc sống hàng ngày, chẳng hạn như lo lắng về công việc hay tài chính, hội chứng OCD mang tính chất dai dẳng, không kiểm soát được và thường không hợp lý. Ví dụ, một người có thể lo sợ nhiễm bẩn dù đã rửa tay nhiều lần hoặc kiểm tra khóa cửa hàng chục lần mà vẫn không yên tâm. Hội chứng này không chỉ gây khó khăn trong sinh hoạt hàng ngày mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe tâm lý và các mối quan hệ xã hội. Nếu không được điều trị, các triệu chứng có thể trở nên nghiêm trọng hơn theo thời gian, làm giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Nguyên nhân gây hội chứng OCD

Hội chứng OCD có nguyên nhân phức tạp:

Nguyên nhân sinh học

Mất cân bằng serotonin, một chất dẫn truyền thần kinh, được cho là một trong những nguyên nhân chính gây ra hội chứng OCD. Serotonin đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh tâm trạng, giấc ngủ và hành vi. Ngoài ra, các nghiên cứu hình ảnh não cho thấy hoạt động bất thường ở vùng thùy trán và hạch nền, nơi điều khiển các hành vi lặp lại và ra quyết định, cũng góp phần gây ra OCD.

Nguyên nhân di truyền

Các nghiên cứu chỉ ra rằng khoảng 45 - 65% trường hợp OCD có liên quan đến yếu tố di truyền. Nếu một người có người thân trong gia đình mắc OCD, nguy cơ mắc bệnh của họ cao hơn so với người không có tiền sử gia đình. 

Yếu tố môi trường

Căng thẳng kéo dài, chấn thương tâm lý hoặc các sự kiện lớn trong cuộc sống (như mất người thân, ly hôn) có thể kích hoạt hoặc làm trầm trọng thêm hội chứng OCD. Ở trẻ em, một số trường hợp OCD liên quan đến hội chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế và tật tic liên quan đến liên cầu khuẩn, xảy ra sau nhiễm liên cầu khuẩn, gây viêm và ảnh hưởng đến não bộ.

Triệu chứng thường gặp của OCD

Hội chứng OCD được đặc trưng bởi hai nhóm triệu chứng chính:

Ý nghĩ ám ảnh (Obsessions)

Đây là những suy nghĩ, hình ảnh hoặc xung động lặp đi lặp lại, không mong muốn, gây ra lo âu hoặc căng thẳng. Một số dạng ám ảnh phổ biến bao gồm:

• Sợ nhiễm bẩn: Lo lắng quá mức về vi khuẩn hoặc chất bẩn, ngay cả khi môi trường đã sạch sẽ.
• Ám ảnh về trật tự: Cảm thấy cần phải sắp xếp đồ vật theo một cách cụ thể, ví dụ như xếp sách theo màu sắc hoặc kích thước.
• Sợ gây hại: Lo sợ bản thân hoặc người khác bị tổn thương, như sợ vô tình gây ra tai nạn.
• Ý nghĩ xâm nhập: Những suy nghĩ không mong muốn về tôn giáo, bạo lực hoặc tình dục.

Hành vi cưỡng chế (Compulsions)

Để giảm bớt lo âu từ ý nghĩ ám ảnh, người bệnh thực hiện các hành vi cưỡng chế, bao gồm:

• Rửa tay lặp đi lặp lại: Rửa tay hàng chục lần mỗi ngày, thậm chí đến mức da bị tổn thương.
• Kiểm tra liên tục: Kiểm tra khóa cửa, bếp gas hoặc các thiết bị điện nhiều lần để đảm bảo an toàn.
• Sắp xếp theo trật tự cứng nhắc: Sắp xếp đồ vật theo một trình tự nhất định và cảm thấy căng thẳng nếu trật tự bị phá vỡ.
• Lặp lại hành động: Thực hiện một hành động nhiều lần, như bật/tắt công tắc đèn theo số lần cố định.

Chẩn đoán hội chứng OCD

Để chẩn đoán hội chứng OCD, bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý sử dụng các tiêu chuẩn được quy định trong DSM-5. Theo đó, một người được chẩn đoán OCD nếu:

• Có ý nghĩ ám ảnh, hành vi cưỡng chế hoặc cả hai, gây ra căng thẳng đáng kể hoặc ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.
• Các triệu chứng không phải do tác dụng của thuốc, chất kích thích hoặc bệnh lý khác.
• Các triệu chứng kéo dài, chiếm ít nhất 1 giờ mỗi ngày hoặc gây cản trở rõ rệt đến cuộc sống.

Hội chứng OCD cần được phân biệt với các rối loạn khác như lo âu tổng quát, trầm cảm hay rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế (OCPD). OCPD đặc trưng bởi sự cầu toàn quá mức, khác với OCD vì không có ý nghĩ ám ảnh hay hành vi cưỡng chế rõ rệt.

Thang đánh giá Yale-Brown Obsessive Compulsive Scale (Y-BOCS) thường được dùng để xác định mức độ nặng của triệu chứng OCD, giúp bác sĩ đánh giá mức ảnh hưởng và theo dõi hiệu quả điều trị.

Các phương pháp điều trị OCD hiện nay

Hội chứng OCD có thể được kiểm soát hiệu quả thông qua các phương pháp điều trị tâm lý, thuốc hoặc kết hợp cả hai. Dưới đây là các phương pháp phổ biến:

• Điều trị tâm lý: Liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT), đặc biệt là kỹ thuật phơi nhiễm và ngăn chặn phản ứng (ERP), giúp người bệnh dần đối diện nỗi sợ mà không thực hiện hành vi cưỡng chế, từ đó giảm lo âu và phá vỡ vòng lặp ám ảnh - cưỡng chế.
• Điều trị bằng thuốc: Thuốc có thể hỗ trợ điều chỉnh chất dẫn truyền thần kinh, giảm triệu chứng OCD. Việc sử dụng cần có sự giám sát của bác sĩ do nguy cơ tác dụng phụ.
• Kết hợp hai phương pháp: Phối hợp CBT với thuốc thường mang lại hiệu quả cao hơn, với khoảng 70% bệnh nhân cải thiện đáng kể.
• Trường hợp kháng trị: Khi không đáp ứng với các phương pháp thông thường, bác sĩ có thể cân nhắc các phương pháp chuyên sâu như kích thích não sâu hoặc liệu pháp xung điện.
• Vai trò của gia đình và cộng đồng: Sự thấu hiểu và hỗ trợ từ gia đình, cộng đồng giúp giảm áp lực, đồng thời nâng cao hiệu quả điều trị OCD.

Hội chứng OCD là một rối loạn tâm thần phức tạp nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu được chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách. Hiểu rõ nguyên nhân, nhận biết triệu chứng và áp dụng các phương pháp điều trị sẽ giúp người bệnh cải thiện chất lượng cuộc sống. Việc chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ khi thấy bạn hoặc người thân có dấu hiệu nghi ngờ OCD là bước đầu tiên để vượt qua rối loạn này và hướng tới một cuộc sống khỏe mạnh hơn.

Sức khỏe tâm thần và thể chất luôn song hành để mang lại cuộc sống trọn vẹn. Trung tâm Tiêm chủng Long Châu tự hào cung cấp các gói tiêm chủng chất lượng cao, giúp bảo vệ bạn và gia đình khỏi nguy cơ mắc bệnh truyền nhiễm. Với đội ngũ y bác sĩ tận tâm, công nghệ hiện đại và dịch vụ chu đáo, chúng tôi cam kết mang đến sự an tâm cho sức khỏe của bạn. Hãy liên hệ ngay để được tư vấn và đặt lịch tiêm chủng, đảm bảo một cuộc sống khỏe mạnh và an toàn hơn.