Haemophilus Influenzae týp B: Tác nhân nguy hiểm gây bệnh nặng ở trẻ em

Trong những năm đầu đời, hệ miễn dịch của trẻ còn non yếu và chưa hoàn thiện, nên rất dễ bị tấn công bởi các tác nhân gây bệnh nguy hiểm. Trong số đó, Haemophilus Influenzae týp B (Hib) là một vi khuẩn có khả năng gây bệnh nặng, tiến triển nhanh và để lại hậu quả lâu dài. Điều đáng mừng là nhờ vắc xin, Hib hoàn toàn có thể được kiểm soát hiệu quả nếu trẻ được phòng ngừa đúng và đủ theo khuyến cáo của Bộ Y tế và các tổ chức y tế quốc tế.

Nhiều phụ huynh dễ nhầm lẫn Hib với virus cúm do tên gọi “Influenzae”. Trên thực tế, đây là hai tác nhân hoàn toàn khác nhau về bản chất và mức độ nguy hiểm.

Sở dĩ có sự nhầm lẫn này là vì vào cuối thế kỷ 19, vi khuẩn Hib từng được tìm thấy ở bệnh nhân trong một đợt dịch cúm lớn. Khi đó, y học chưa phát triển như ngày nay nên Hib bị hiểu nhầm là nguyên nhân gây cúm. Đến năm 1933, các nhà khoa học mới xác định cúm là do virus, còn Hib chỉ là vi khuẩn gây nhiễm trùng khác, không liên quan trực tiếp đến bệnh cúm mùa.

Điều đáng lo ngại là Hib có thể nhanh chóng xâm nhập vào phổi, máu hoặc não của trẻ. Ở những trẻ có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, vi khuẩn này dễ gây bệnh nặng và tiến triển rất nhanh nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Chính khả năng gây tổn thương sâu và lan rộng trong cơ thể khiến Hib từng là nỗi ám ảnh của y học nhi khoa trước thời kỳ tiêm chủng.

Trước khi vắc xin Hib được đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng, đây từng là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi trên toàn cầu. Theo thống kê từ Global Alliance for Vaccines and Immunization, vào năm 2000, Hib gây ra khoảng 2,1 triệu ca nhiễm trùng nặng và gần 300.000 ca tử vong ở trẻ em.

Những con số này phản ánh mức độ nguy hiểm thực sự của Hib, đặc biệt khi vi khuẩn này có thể gây ra nhiều bệnh lý nghiêm trọng cùng lúc, trong đó phổ biến nhất là các tình trạng sau:

Viêm màng não mủ

Đây là biến chứng nguy hiểm nhất của Hib. Vi khuẩn tấn công lớp màng bao quanh não và tủy sống, gây sốt cao, co giật, li bì, thậm chí hôn mê. Ngay cả khi được điều trị kịp thời, cứ khoảng 20 trẻ mắc viêm màng não do Hib thì có 1 trẻ tử vong, và nhiều trẻ sống sót có thể bị di chứng thần kinh lâu dài như chậm phát triển trí tuệ, điếc hoặc động kinh. Theo WHO, di chứng thần kinh nghiêm trọng xảy ra ở 10% đến 15% và điếc ở 15% đến 20% số người sống sót.

Viêm phổi nặng

Trong các nguyên nhân gây tử vong do viêm phổi ở trẻ em dưới 5 tuổi, Hib từng chiếm khoảng 20 - 25% số ca tại khu vực Đông Địa Trung Hải. Điều này cho thấy Hib không chỉ là tác nhân phổ biến mà còn liên quan đến nhiều trường hợp bệnh diễn tiến nặng. Viêm phổi do Hib thường khởi phát nhanh với sốt cao, thở nhanh, khó thở và có thể nhanh chóng dẫn đến suy hô hấp nếu không được điều trị kịp thời.

Nhiễm trùng huyết

Khi Hib xâm nhập vào máu, trẻ có thể bị nhiễm trùng huyết – tình trạng toàn thân rất nguy hiểm. Trẻ thường sốt cao hoặc hạ thân nhiệt, mệt lả, thở nhanh, da tái và có nguy cơ sốc nhiễm trùng, đe dọa tính mạng.

Viêm nắp thanh quản

Đây là một cấp cứu y khoa do Hib gây ra. Nắp thanh quản bị viêm và sưng to, có thể bít đường thở chỉ trong vài giờ. Trẻ có biểu hiện thở rít, khó thở, chảy nước dãi nhiều và không thể nuốt. Nếu không xử trí kịp thời, trẻ có thể tử vong nhanh chóng do tắc nghẽn đường thở. Ngoài ra còn những biến chứng lâu dài đối với người sống sót sau điều trị nhiễm trùng viêm màng não do Hib như điếc, tổn thương não…

Nhìn chung, các bệnh do Hib thường diễn tiến nhanh, khó lường và để lại hậu quả nặng nề nếu chậm trễ trong điều trị.

Không phải mọi trẻ đều có nguy cơ như nhau. Một số nhóm trẻ sau đây dễ bị Hib tấn công hơn và cần được bảo vệ sớm:

• Trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt là trẻ dưới 1 tuổi, do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện.
• Trẻ chưa được tiêm hoặc tiêm chưa đủ các mũi vắc xin Hib theo lịch.
• Trẻ sinh non, suy dinh dưỡng hoặc mắc các bệnh làm suy giảm miễn dịch.
  Trẻ sống hoặc sinh hoạt trong môi trường đông người như nhà trẻ, lớp mẫu giáo, nơi vi khuẩn dễ lây lan qua đường hô hấp.

Theo các nghiên cứu dịch tễ, phần lớn các ca bệnh Hib nặng hiện nay xảy ra ở trẻ chưa được tiêm phòng, đặc biệt tại các khu vực có tỷ lệ tiêm chủng thấp.

Thời gian ủ bệnh của Hib thường kéo dài từ 2 đến 10 ngày. Trong giai đoạn đầu, các triệu chứng rất dễ bị nhầm với cảm cúm thông thường, khiến cha mẹ chủ quan. Ban đầu, trẻ có thể chỉ sốt nhẹ, ho, sổ mũi, quấy khóc hoặc mệt mỏi. Tuy nhiên, tình trạng có thể xấu đi nhanh chóng chỉ trong vài giờ đến vài ngày. Cha mẹ cần đưa trẻ đi khám ngay nếu thấy các dấu hiệu sau:

• Sốt cao liên tục, khó hạ sốt;
• Thở nhanh, khó thở, thở rít;
• Trẻ li bì, bỏ bú, khó đánh thức;
• Co giật, nôn nhiều, đau đầu dữ dội;
• Cổ cứng, khó cúi đầu (dấu hiệu viêm màng não).

Không nên chủ quan với sốt cao hay thở nhanh ở trẻ nhỏ, vì đây có thể là dấu hiệu sớm của nhiễm trùng nặng do Hib, cần được chẩn đoán và điều trị kịp thời tại cơ sở y tế.

Mặc dù nguy hiểm, nhưng Hib là một trong những bệnh nguy hiểm có thể phòng ngừa hiệu quả bằng vắc xin. Việc tiêm phòng sớm giúp trẻ giảm 99% nhiễm trùng xâm lấn nặng như viêm phổi, viêm màng não hay nhiễm trùng huyết do vi khuẩn Hib gây ra.

Hiện nay, vắc xin Hib có thể được tiêm riêng lẻ hoặc kết hợp trong các loại vắc xin phối hợp, giúp trẻ được bảo vệ toàn diện ngay từ những tháng đầu đời. Tiêm chủng Long Châu hiện có cung cấp dịch vụ tiêm vắc xin Hib và các vắc xin phối hợp, hỗ trợ phụ huynh theo dõi và thực hiện lịch tiêm phù hợp cho trẻ:

Vắc xin Quimi-Hib

Quimi-Hib là vắc xin giúp phòng các bệnh do vi khuẩn Hib gây ra, thường được sử dụng khi cần tiêm phòng Hib riêng biệt.

• Phòng ngừa: Vắc xin Quimi-Hib giúp bảo vệ chống lại vi khuẩn Haemophilus influenzae type b (Hib).
• Độ tuổi tiêm: Trẻ từ 2 tháng tuổi đến 15 tuổi.
• Lịch tiêm: 3 mũi cơ bản (2, 4, 6 tháng tuổi) và 1 mũi nhắc lại (từ 15 - 18 tháng tuổi). Trẻ từ 12 tháng đến 15 tuổi tiêm 1 liều duy nhất.

Vắc xin Infanrix Hexa

Infanrix Hexa là vắc xin phối hợp, giúp trẻ được bảo vệ cùng lúc khỏi nhiều bệnh nguy hiểm chỉ trong một mũi tiêm.

• Phòng ngừa: 6 bệnh gồm bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, viêm gan B và các bệnh do vi khuẩn Hib gây ra.
• Độ tuổi tiêm: Trẻ từ 06 tuần tuổi đến tròn 24 tháng tuổi.
• Lịch tiêm: 3 mũi cơ bản (2, 3, 4 tháng tuổi) và 1 mũi nhắc lại (16 - 18 tháng tuổi).

Vắc xin Hexaxim

Hexaxim cũng là vắc xin phối hợp 6 trong 1, được sử dụng phổ biến trong tiêm chủng cho trẻ nhỏ.

• Phòng ngừa: Bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, viêm gan B và các bệnh do Hib gây ra.
• Độ tuổi tiêm: Trẻ từ 06 tuần tuổi đến tròn 24 tháng tuổi.
• Lịch tiêm: 3 mũi cơ bản (2, 3, 4 tháng tuổi) và 1 mũi nhắc lại lúc 16 - 18 tháng.

Nhờ việc tiêm phòng Hib được triển khai rộng rãi, tỷ lệ mắc viêm màng não và tử vong do Hib đã giảm mạnh tại nhiều quốc gia, với mức giảm ghi nhận trên 90% ở những nơi có tỷ lệ tiêm chủng cao. Hiện nay, 193 trong số 194 quốc gia đã đưa vắc xin Hib vào lịch tiêm chủng định kỳ cho trẻ em. Không chỉ bảo vệ trẻ được tiêm, vắc xin Hib còn giúp hạn chế sự lây lan của vi khuẩn trong cộng đồng, góp phần bảo vệ cả những trẻ chưa đủ điều kiện tiêm phòng.

Haemophilus influenzae týp B (Hib) là tác nhân gây bệnh nghiêm trọng ở trẻ nhỏ. Dù bệnh có thể diễn tiến nhanh và gây hậu quả nặng nề, nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa hiệu quả bằng vắc xin. Chủ động tiêm phòng đầy đủ, đúng lịch chính là cách đơn giản và an toàn nhất để bảo vệ trẻ ngay từ những năm tháng đầu đời.