Dấu hiệu mẹ không có sữa: Nhận biết sớm để xử lý kịp thời

Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng quý giá nhất cho trẻ sơ sinh trong những tháng đầu đời. Tuy nhiên, không phải mẹ nào cũng đủ sữa ngay từ đầu hoặc trong suốt quá trình nuôi con. Vậy làm sao để nhận biết sớm các dấu hiệu mẹ không có sữa để kịp thời can thiệp và cải thiện? Hãy cùng Tiêm chủng Long Châu tìm hiểu qua bài viết sau!

Các dấu hiệu mẹ không có sữa dễ nhận biết

Không phải tất cả các bà mẹ đều cảm nhận rõ ràng sự thay đổi ở ngực hay có thể đánh giá đúng nguồn sữa của mình. Tuy nhiên, một số dấu hiệu sau đây có thể gợi ý rằng mẹ đang gặp vấn đề với nguồn sữa, cần theo dõi và tham khảo ý kiến chuyên gia y tế:

• Không vắt được sữa hoặc sữa ra rất ít: Việc dùng tay hoặc máy hút sữa mà chỉ ra được rất ít sữa có thể là dấu hiệu cho thấy phản xạ tiết sữa chưa được kích hoạt hiệu quả. Tuy nhiên, số lượng sữa vắt ra không phản ánh hoàn toàn lượng sữa bé nhận được, đặc biệt trong những ngày đầu. Vì vậy, mẹ cần theo dõi thêm.
• Thời gian bé bú rất ngắn (<5 phút) rồi ngừng: Thời gian bú trung bình của bé dao động từ 10 - 20 phút. Nếu bé thường xuyên chỉ bú dưới 5 phút và sau đó quấy khóc hoặc vẫn có dấu hiệu đói, điều này có thể phản ánh bé không nhận đủ sữa hoặc bú không hiệu quả.
• Bé có dấu hiệu mất nước, thiếu dinh dưỡng: Da bé nhăn nheo, khô, kém đàn hồi; mắt trũng; môi khô; nước tiểu vàng sậm,... là các dấu hiệu cảnh báo bé đang thiếu nước và năng lượng, thường do bú không đủ.
• Bé không tăng cân đều đặn: Trong 5 - 7 ngày đầu sau sinh, bé có thể giảm nhẹ cân sinh lý. Tuy nhiên, sau đó, bé nên bắt đầu tăng cân đều đặn mỗi tuần. Việc chậm tăng cân hoặc tiếp tục sụt cân sau tuần đầu có thể cho thấy bé không bú đủ.
• Số lần đi tiểu ít: Sau ngày thứ 5, bé nên có ít nhất 6 lần đi tiểu mỗi ngày. Nước tiểu nhạt màu là dấu hiệu bé bú đủ. Nếu bé tiểu ít hơn hoặc nước tiểu đậm màu, có thể bé chưa nhận đủ lượng sữa cần thiết.
• Bé mút nhanh, liên tục nhưng không có nhịp nuốt rõ: Khi sữa mẹ xuống đầy đủ, bé sẽ mút sâu, có nhịp nghỉ và tiếng nuốt rõ ràng. Nếu bé chỉ mút nhẹ, liên tục, không ngừng, không có tiếng nuốt hoặc trào sữa, có thể bé đang cố bú mà không có sữa ra.
• Ngực mẹ không thay đổi sau khi bú: Nếu sau khi bé bú xong, ngực vẫn căng đầy hoặc không có cảm giác nhẹ đi, có thể là bé không bú hiệu quả hoặc phản xạ tiết sữa chưa được kích hoạt tốt.

Tuy nhiên, mẹ bỉm cần lưu ý rằng những dấu hiệu trên chỉ mang tính chất tham khảo và không khẳng định hoàn toàn về việc mẹ không có sữa. Việc đánh giá cần kết hợp nhiều yếu tố như cân nặng, phản xạ bú, số lần bú và được kiểm tra bởi bác sĩ có chuyên môn. Nếu mẹ có lo lắng về lượng sữa, nên liên hệ sớm với chuyên gia tư vấn nuôi con bằng sữa mẹ hoặc bác sĩ nhi khoa để được hỗ trợ đúng cách.

Nguyên nhân nào khiến mẹ không có sữa sau sinh?

Việc sữa mẹ về ít hoặc không về trong những ngày đầu sau sinh có thể khiến trẻ không được cung cấp đủ kháng thể và dinh dưỡng cần thiết, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng, chậm tăng cân và suy dinh dưỡng. Tình trạng này có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân, bao gồm:

Rối loạn nội tiết tố sau sinh

Các hormone như prolactin (kích thích sản xuất sữa) và oxytocin (gây tiết sữa) đóng vai trò then chốt trong quá trình tạo sữa. Sự mất cân bằng nội tiết (do rối loạn tuyến yên, tiểu đường chưa kiểm soát, bệnh lý tuyến giáp,...) có thể làm giảm sản xuất sữa.

Tâm lý căng thẳng hoặc trầm cảm sau sinh

Căng thẳng và lo âu có thể ức chế giải phóng oxytocin, từ đó ảnh hưởng đến phản xạ tiết sữa. Ngoài ra, trầm cảm sau sinh cũng khiến mẹ ít gắn bó với con, ảnh hưởng đến tần suất cho con bú và nguồn sữa.

Chế độ dinh dưỡng kém hoặc uống không đủ nước

Việc thiếu hụt calo, protein và vi chất dinh dưỡng (đặc biệt là sắt, canxi, vitamin nhóm B) có thể ảnh hưởng đến khả năng sản xuất sữa. Ngoài ra, mẹ không uống đủ nước cũng là yếu tố góp phần làm giảm lượng sữa.

Mẹ sinh mổ, mất máu nhiều hoặc sức khỏe yếu

Quá trình phẫu thuật lấy thai, mất máu hoặc đau đớn sau sinh có thể làm chậm quá trình tiết sữa do ảnh hưởng đến nội tiết và phản xạ sinh lý bình thường.

Bé bú không đúng cách hoặc không thường xuyên

Việc bé ngậm bắt núm sai cách, bú không hiệu quả, hoặc mẹ cho bú không đều, không đủ cữ sẽ khiến cơ thể mẹ không nhận được tín hiệu cần tiết sữa, dẫn đến nguồn sữa giảm.

Trẻ sinh non, bú yếu hoặc lười bú

Trường hợp trẻ sinh non hoặc nhẹ cân thường có phản xạ bú yếu, không tạo đủ kích thích để kích hoạt quá trình tiết sữa hiệu quả ở mẹ.

Dùng thuốc ức chế tiết sữa

Một số loại thuốc như Pseudoephedrine (thuốc cảm lạnh), Bromocriptine, Estrogen liều cao, hoặc thuốc điều trị rối loạn tâm thần có thể ức chế sản xuất sữa. 

Trong phần lớn trường hợp, sữa mẹ có thể được cải thiện bằng cách cho bú sớm, bú thường xuyên, da kề da và hỗ trợ đúng kỹ thuật từ cán bộ y tế hoặc chuyên gia tư vấn nuôi con bằng sữa mẹ. Nếu tình trạng không cải thiện, mẹ nên được thăm khám để xác định nguyên nhân cụ thể và được điều trị phù hợp.

Giải pháp giúp mẹ cải thiện nguồn sữa sau sinh

Khi phát hiện lượng sữa ít hoặc dấu hiệu sữa giảm dần, mẹ đừng quá lo lắng. Điều quan trọng là bình tĩnh và chủ động tìm giải pháp phù hợp càng sớm càng tốt. Dưới đây là một số cách giúp mẹ kích thích tuyến sữa, hỗ trợ sữa về đều và nhiều hơn:

• Cho bé bú thường xuyên và đúng cách: Mẹ nên cho bé bú sớm và nhiều lần, sữa càng dễ về. Mẹ nên cho bé bú ít nhất 8 - 12 lần mỗi ngày, bao gồm cả ban đêm. Bên cạnh đó, hãy đảm bảo bé ngậm đúng khớp ngậm để hiệu quả bú tối ưu và kích thích phản xạ tiết sữa tốt hơn.
• Duy trì tâm lý thoải mái: Việc căng thẳng và lo âu có thể ức chế hormone oxytocin, làm giảm tiết sữa. Mẹ nên thực hiện các hoạt động như nghỉ ngơi hợp lý, thư giãn, thiền, massage nhẹ và sự hỗ trợ tâm lý từ gia đình sẽ giúp mẹ ổn định tinh thần và cải thiện khả năng tiết sữa.
• Chế độ ăn uống đầy đủ, hợp lý: Mẹ cần cung cấp đủ năng lượng, protein, chất béo, vitamin và khoáng chất thông qua một chế độ ăn đa dạng. Một số thực phẩm có thể hỗ trợ tiết sữa như yến mạch, hạt mè đen, đu đủ xanh nấu chín, gạo lứt, rau xanh...
• Chườm ấm và massage ngực nhẹ nhàng: Trước khi cho bé bú hoặc hút sữa, mẹ có thể chườm ấm và massage ngực để giúp mở thông ống sữa, kích thích phản xạ xuống sữa và giảm tình trạng tắc tia sữa.

Có nên cho bé dùng sữa công thức khi không có sữa mẹ?

Trong những trường hợp mẹ chưa kịp có đủ sữa hoặc nguồn sữa chưa ổn định, sữa công thức có thể được sử dụng như một giải pháp tạm thời, giúp đảm bảo dinh dưỡng cho bé. Tuy nhiên, để sử dụng an toàn và hiệu quả, mẹ cần lưu ý:

• Tham khảo ý kiến bác sĩ nhi khoa trước khi chọn loại sữa công thức phù hợp với độ tuổi, thể trạng và khả năng tiêu hóa của trẻ.
• Pha sữa đúng tỷ lệ theo hướng dẫn, tuyệt đối không pha đặc hoặc loãng hơn quy định vì có thể gây mất cân bằng điện giải, ảnh hưởng tiêu hóa hoặc tăng gánh nặng thận cho bé.
• Không ngừng cho bé bú mẹ, kể cả khi sữa mẹ còn ít. Mỗi lần bé bú là một lần kích thích tuyến sữa hoạt động, giúp tăng tiết sữa theo cơ chế phản xạ thần kinh - nội tiết.

Hy vọng qua bài viết, mẹ đã nắm rõ các dấu hiệu mẹ không có sữa để kịp thời nhận biết và xử lý. Việc chăm sóc đúng cách cũng như kiên trì kích sữa sẽ giúp mẹ nhanh chóng có nguồn sữa dồi dào. Đồng thời, mẹ cũng cần chú ý nghỉ ngơi đầy đủ, ăn uống đầy đủ dinh dưỡng và giữ tinh thần thoải mái để quá trình nuôi con bằng sữa mẹ diễn ra thuận lợi.