Cúm và hệ miễn dịch: Hiểu đúng để phòng bệnh hiệu quả

Mỗi mùa cúm đến là một “bài kiểm tra” với hệ miễn dịch của cơ thể. Những người đề kháng kém không chỉ dễ mắc cúm mà còn đối mặt với nhiều biến chứng nguy hiểm. Vậy hệ miễn dịch có vai trò gì trong việc phòng cúm và ngược lại.

Bệnh cúm là gì? 

Cúm là bệnh nhiễm virus cúm (influenza virus) thuộc họ Orthomyxoviridae gây ra và dễ lây truyền qua đường hô hấp như ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết chứa virus.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm thế giới có 5 – 10% người lớn và 20 – 30% trẻ em bị cúm. Trong đó, hơn nửa triệu ca tử vong do biến chứng nghiêm trọng.

Nhận diện dấu hiệu bệnh cúm phổ biến ở người lớn và trẻ nhỏ 

Các triệu chứng phổ biến gợi ý bệnh cúm bao gồm:

• Sốt: Xuất hiện đột ngột, kéo dài 2 - 4 ngày.
• Ho: Có thể gây rát họng, kéo dài cả sau khi hết sốt.
• Đau đầu: Thường đi kèm cảm giác choáng váng.
• Đau nhức cơ bắp: Đặc biệt là vùng lưng, cánh tay và đùi.
• Cảm thấy rất mệt mỏi: Cảm giác suy nhược, không muốn hoạt động.
• Đổ mồ hôi và ớn lạnh: Dấu hiệu điển hình cho việc sốt cao.
• Buồn nôn, tiêu chảy (thường xuất hiện ở trẻ em nhiều hơn).                                                                                           

Một đợt cúm thường xảy ra theo 03 giai đoạn sau:

• Giai đoạn khởi phát (ngày thứ 1 – 3): Xuất hiện đột ngột các triệu chứng như sốt cao, đau đầu, đau nhức cơ, ho khan, đau họng, nghẹt mũi.
• Giai đoạn toàn phát (ngày thứ 4 trở đi): Sốt giảm dần, nhưng ho, khàn tiếng, đau họng và mệt mỏi vẫn kéo dài. Một số người có thể thấy đầy bụng, khó chịu.
• Giai đoạn hồi phục (ngày thứ 8 trở đi): Các triệu chứng thuyên giảm, nhưng ho và mệt mỏi có thể tiếp diễn thêm 1 – 2 tuần.

Các biến chứng có thể gặp nếu không điều trị kịp thời có thể dẫn đến biến chứng trên nhiều cơ quan trong cơ thể như: 

• Viêm tai, viêm xoang, viêm thanh quản;
• Viêm phổi – biến chứng nghiêm trọng và phổ biến nhất;
• Viêm cơ tim, viêm màng tim;
• Viêm cơ, tiêu cơ vân;
• Viêm não, viêm màng não.

Ai là đối tượng dễ bị ảnh hưởng bởi cúm? 

Những người có nguy cơ cao hoặc có triệu chứng nghiêm trọng nên được điều trị bằng thuốc kháng virus càng sớm càng tốt, bao gồm:

• Phụ nữ có thai;
• Trẻ em dưới 6 tháng tuổi;
• Người cao tuổi (>65 tuổi);
• Người đang điều trị bằng hóa trị;
• Người bị suy giảm miễn dịch do HIV hoặc các bệnh lý mạn tính khác.

Đây đều là nhóm đối tượng có hệ miễn dịch dễ bị tác động. Do đó khi virus tấn công, cơ thể không phản ứng kịp thời, dẫn đến bệnh nặng, kéo dài hoặc xảy ra biến chứng nguy hiểm.

Vì sao hệ miễn dịch yếu thường dễ mắc cúm hơn?

Từ góc độ y khoa, hệ miễn dịch suy yếu làm tăng nguy cơ mắc cúm và khiến bệnh nặng hơn. Nguyên nhân do suy giảm phối hợp cả miễn dịch bẩm sinh và thích ứng, bao gồm: phản ứng chậm với virus, giảm sản xuất kháng thể, tế bào T hoạt động kém và rối loạn điều hòa viêm - cơ thể không kiểm soát được phản ứng viêm, dẫn tới tổn thương mô. Điều này tạo điều kiện để virus cúm phát triển nhanh và gây biến chứng nghiêm trọng. 

Cúm làm suy yếu hệ miễn dịch ra sao?

Khi nhiễm cúm, cơ thể phải huy động rất nhiều năng lượng để kích hoạt các cơ chế miễn dịch, dẫn đến tình trạng suy giảm miễn dịch tạm thời. Virus cúm không chỉ tấn công trực tiếp mà còn gián tiếp làm suy yếu hệ miễn dịch bằng nhiều cách:

• Phá hủy tế bào biểu mô hô hấp.
• Ức chế sản xuất interferon.
• Làm giảm số lượng và chức năng của các tế bào miễn dịch.
• Gây phản ứng viêm quá mức hoặc "đánh lạc hướng" hệ miễn dịch.

Tình trạng này khiến cơ thể dễ bị biến chứng nguy hiểm và nhiễm trùng thứ phát bởi các tác nhân khác như vi khuẩn. Do vậy, việc phát hiện sớm và phục hồi hệ miễn dịch sau cúm là rất cần thiết.

Tác động hai chiều: Khi cúm và hệ miễn dịch ảnh hưởng lẫn nhau

Mối quan hệ giữa cúm và hệ miễn dịch là một cuộc chiến hai chiều. Virus liên tục tìm cách né tránh và làm suy yếu hệ miễn dịch, trong khi hệ miễn dịch lại nỗ lực nhận diện và loại bỏ virus.

Hệ miễn dịch khỏe giúp cơ thể kiểm soát virus tốt hơn, còn miễn dịch suy yếu sẽ khiến bệnh trở nặng, dễ biến chứng và nhiễm thêm bệnh khác.

Vậy, chúng ta có thể chủ động xây dựng một hệ miễn dịch khỏe mạnh như thế nào để tạo "lá chắn" vững chắc trước virus cúm? Dưới đây là những biện pháp thiết thực bạn có thể áp dụng ngay trong cuộc sống hàng ngày.

Ăn uống đầy đủ dinh dưỡng

• Bổ sung rau xanh, trái cây tươi, thực phẩm giàu protein.
• Tăng cường vi chất như vitamin C, vitamin D và kẽm để hỗ trợ sản xuất kháng thể.

Duy trì lối sống lành mạnh

• Ngủ đủ 7 - 8 tiếng mỗi đêm để cơ thể phục hồi và tái tạo miễn dịch.
• Tập thể dục thường xuyên: đi bộ, yoga, bơi lội... giúp tăng tuần hoàn và sức đề kháng.

Giữ gìn vệ sinh cá nhân

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn.
• Đeo khẩu trang khi ra ngoài, đặc biệt ở nơi đông người.
• Hạn chế tiếp xúc gần với người có triệu chứng cúm.
• Giữ khoảng cách an toàn tại nơi công cộng.

Tiêm vắc xin cúm định kỳ – Chủ động tạo “lá chắn” miễn dịch

Tiêm phòng cúm hàng năm là phương pháp phòng bệnh hiệu quả và được khuyến cáo rộng rãi. Vắc xin giúp “đào tạo” hệ miễn dịch nhận biết và chống lại virus cúm, từ đó giúp cơ thể phản ứng nhanh chóng và giảm nguy cơ mắc bệnh nặng.

Một số loại vắc xin cúm phổ biến hiện nay:

• Vaxigrip Tetra (Sanofi Pasteur – Pháp): Giúp bảo vệ trước 4 chủng virus cúm phổ biến: Cúm A (H1N1, H3N2) và Cúm B (Victoria, Yamagata), giảm nguy cơ mắc bệnh và biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, suy hô hấp.
• Influvac Tetra (Abbott – Hà Lan): Giúp phòng ngừa cúm A (H1N1, H3N2) và cúm B (Victoria, Yamagata), giảm nguy cơ mắc bệnh và biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, suy hô hấp.
• Ivacflu-S (Việt Nam): Giúp phòng ngừa ba chủng virus cúm chính: Cúm A (H1N1), cúm A (H3N2) và cúm B (Victoria/Yamagata), giảm nguy cơ mắc bệnh và các biến chứng nghiêm trọng.

Hiểu rõ mối quan hệ hai chiều giữa cúm và hệ miễn dịch giúp bạn đề ra chiến lược phòng bệnh hiệu quả. Hãy chủ động tăng cường miễn dịch ngay từ hôm nay để chủ động đối phó với dịch bệnh, đặc biệt trong mùa cúm cao điểm.