Có nên bổ sung sắt cho trẻ 4 tháng tuổi không? Dấu hiệu nhận biết thiếu sắt ở trẻ

Giai đoạn 4 tháng tuổi là thời điểm quan trọng trong quá trình phát triển thể chất và trí tuệ của trẻ. Trong đó, sắt là vi chất thiết yếu tham gia vào quá trình tạo hồng cầu và hỗ trợ hoàn thiện chức năng não bộ. Vậy có nên bổ sung sắt cho trẻ 4 tháng tuổi không? Bài viết dưới đây sẽ giúp phụ huynh hiểu rõ vai trò của sắt, dấu hiệu nhận biết và cách bổ sung sắt hiệu quả cho trẻ.

Có nên bổ sung sắt cho trẻ 4 tháng tuổi?

Việc có nên bổ sung sắt cho trẻ 4 tháng tuổi cần được cá nhân hóa, tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe và nguy cơ thiếu sắt của từng trẻ. Theo khuyến cáo từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP), trẻ sinh đủ tháng, có cân nặng bình thường và được nuôi bằng sữa mẹ hoàn toàn hoặc sữa công thức tăng cường sắt, thường không cần bổ sung sắt trong giai đoạn 4 - 6 tháng đầu đời.

Trẻ sinh đủ tháng sẽ tích lũy sắt chủ yếu trong tam cá nguyệt thứ ba của thai kỳ, và lượng sắt dự trữ này có thể đáp ứng nhu cầu tạo máu trong khoảng 4 - 6 tháng đầu sau sinh. Mặc dù sữa mẹ chỉ chứa khoảng 0,3 mg sắt/lít, nhưng tỷ lệ hấp thu cao, lên tới khoảng 50%. Ngoài ra, các loại sữa công thức hiện nay cũng được bổ sung hàm lượng sắt phù hợp với nhu cầu khuyến nghị cho trẻ nhỏ.

Tuy nhiên, một số trẻ có nguy cơ thiếu sắt sớm hơn so với bình thường, gồm:

• Trẻ sinh non hoặc nhẹ cân, do không tích lũy đủ lượng sắt dự trữ trong giai đoạn cuối thai kỳ;
• Trẻ có tốc độ tăng trưởng nhanh bất thường trong những tháng đầu sau sinh, làm tăng nhu cầu tạo máu;
• Trẻ có mẹ bị thiếu máu trong thai kỳ hoặc không được bổ sung sắt đầy đủ trong giai đoạn mang thai.

Trong các trường hợp trên, bác sĩ có thể chỉ định bổ sung sắt dạng giọt uống từ tháng thứ 4, từ 1 - 2 mg sắt nguyên tố/kg/ngày. Mục tiêu là dự phòng thiếu máu thiếu sắt và đáp ứng nhu cầu tạo máu của trẻ. Tuy nhiên, không phải tất cả các trẻ 4 tháng tuổi đều cần bổ sung sắt. Việc sử dụng cần dựa trên đánh giá y khoa và thực hiện theo chỉ định của bác sĩ. Nếu phụ huynh tự ý bổ sung có thể gây thừa sắt, rối loạn tiêu hóa và ảnh hưởng đến quá trình hấp thu vi chất khác.

Dấu hiệu nhận biết trẻ 4 tháng tuổi đang thiếu sắt

Sắt là vi chất thiết yếu tham gia vào quá trình tổng hợp hemoglobin - thành phần chính của hồng cầu có chức năng vận chuyển oxy đến các mô. Khi cơ thể không được cung cấp đủ sắt, quá trình tạo máu bị ảnh hưởng, dẫn đến tình trạng thiếu máu thiếu sắt, đặc biệt phổ biến ở trẻ sơ sinh sinh non hoặc nhẹ cân.

Một số dấu hiệu nhận biết tình trạng thiếu sắt ở trẻ 4 tháng tuổi gồm:

• Da nhợt nhạt, xanh xao, đặc biệt ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, niêm mạc môi và kết mạc mắt;
• Quấy khóc, dễ cáu gắt, mệt mỏi, lờ đờ hoặc phản ứng kém với môi trường xung quanh;
• Bú kém hoặc bú ít hơn bình thường;
• Chậm tăng cân, kém phát triển thể chất so với tiêu chuẩn tăng trưởng theo tuổi;
• Ngủ không sâu, hay giật mình và dễ tỉnh giấc giữa đêm;
• Dễ mắc các bệnh nhiễm trùng, đặc biệt là viêm đường hô hấp, do giảm chức năng miễn dịch liên quan đến thiếu sắt.

Trong một số trường hợp, tình trạng thiếu sắt có thể không biểu hiện rõ rệt, hoặc chỉ có dấu hiệu mơ hồ nên dễ bị bỏ sót trong giai đoạn sớm. Để chẩn đoán chính xác, bác sĩ sẽ chỉ định thực hiện các xét nghiệm máu kiểm tra nồng độ hemoglobin và ferritin.

Cách bổ sung sắt cho trẻ 4 tháng tuổi

Sắt thường được sử dụng ở dạng nhỏ giọt hoặc siro, phù hợp với trẻ sơ sinh nhờ tính tiện dụng và khả năng hấp thu tốt qua đường tiêu hóa. Tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe và yếu tố nguy cơ, liều lượng bổ sung sẽ được điều chỉnh cho từng trường hợp cụ thể:

• Đối với trẻ sinh non: Liều khuyến nghị là 2 mg sắt nguyên tố/kg cân nặng/ngày (tối đa không vượt quá 15 mg/ngày).
• Đối với trẻ đủ tháng nhưng có nguy cơ thiếu sắt: Có thể bổ sung với liều từ 1 - 2 mg/kg/ngày, theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa.

Những sai lầm cần tránh khi bổ sung sắt cho trẻ

Việc bổ sung sắt cho trẻ 4 tháng tuổi cần được thực hiện một cách thận trọng dưới sự theo dõi và chỉ định từ bác sĩ chuyên khoa. Tuy nhiên, nhiều phụ huynh vẫn mắc phải các sai lầm phổ biến trong quá trình bổ sung. Những sai lầm này làm giảm hiệu quả hấp thu sắt và ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể của trẻ.

Tự ý bổ sung sắt mà không có chỉ định y khoa

Việc sử dụng sắt khi không cần thiết có thể dẫn đến tình trạng dư thừa, gây ra các tác dụng không mong muốn như táo bón, đau bụng và rối loạn tiêu hóa. Trong những trường hợp nghiêm trọng, thừa sắt còn có thể gây ngộ độc và tổn thương gan. Do đó, sắt chỉ nên được bổ sung khi đã có đánh giá lâm sàng hoặc chỉ định từ bác sĩ chuyên khoa.

Uống sắt cùng sữa hoặc thực phẩm chứa canxi

Canxi có khả năng ức chế hấp thu sắt tại ruột non. Vì vậy, không nên cho trẻ uống sắt đồng thời với sữa hoặc thực phẩm giàu canxi. Để tối ưu hiệu quả hấp thu, phụ huynh nên cho trẻ uống sắt cách bữa bú ít nhất 1 - 2 giờ tránh tương tác với canxi và casein trong sữa.

Không tuân thủ đúng liều lượng trong quá trình sử dụng

Hiệu quả bổ sung sắt phụ thuộc vào việc tuân thủ liệu trình liên tục và đúng quy định. Nếu phụ huynh ngưng bổ sung sắt giữa chừng, quá trình tái tạo hemoglobin sẽ bị gián đoạn, dẫn đến tình trạng thiếu sắt tái phát. Do đó, phụ huynh cần tuân thủ đúng chỉ định về liều lượng, thời gian sử dụng và lịch tái khám.

Việc có nên bổ sung sắt cho trẻ 4 tháng tuổi cần dựa trên tình trạng sức khỏe và nhu cầu thực tế của từng trẻ. Tuy nhiên, việc bổ sung sắt cần có chỉ định từ bác sĩ, tuân thủ đúng liều lượng và thời điểm sử dụng để đảm bảo an toàn và hiệu quả sinh học tối ưu. Việc tự ý bổ sung có thể gây ra các hệ lụy như quá tải sắt, rối loạn tiêu hóa hoặc ảnh hưởng đến hấp thu vi chất khác.