Chậm phát triển tâm thần vận động: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị

Tìm hiểu chung về bệnh chậm phát triển tâm thần vận động

Chậm phát triển tâm thần vận động là một tình trạng khi trẻ em không đạt được các mốc phát triển vận động và nhận thức theo đúng độ tuổi. "Tâm thần vận động" đề cập đến mối liên hệ giữa các hoạt động thể chất và quá trình tư duy. Khi trẻ bị chậm phát triển tâm thần vận động, cả khả năng vận động và nhận thức của trẻ đều bị ảnh hưởng.

Triệu chứng bệnh chậm phát triển tâm thần vận động

Những dấu hiệu và triệu chứng của chậm phát triển tâm thần vận động

Sự chậm phát triển ở trẻ em có thể biểu hiện qua nhiều dấu hiệu khác nhau, tùy thuộc vào dạng chậm phát triển cụ thể. Các biểu hiện thường gặp:

Chậm phát triển vận động:

• Trẻ chậm đạt được các mốc phát triển vận động thông thường như lật, ngồi, bò, và đi.

• Gặp khó khăn trong việc phối hợp các động tác nhỏ của tay, ví dụ như cầm nắm đồ vật.

Chậm phát triển ngôn ngữ:

• Gặp khó khăn trong việc nắm bắt ý nghĩa lời nói của người khác.

• Chậm nói hoặc gặp vấn đề về phát âm.

• Khó khăn trong việc diễn đạt suy nghĩ, cảm xúc của bản thân.

Chậm phát triển nhận thức:

• Gặp khó khăn trong việc giải quyết các vấn đề đơn giản.

• Khó khăn trong việc ghi nhớ thông tin.

• Khó khăn trong việc hiểu mối quan hệ giữa hành động và hậu quả.

Chậm phát triển kỹ năng xã hội:

• Gặp khó khăn trong việc tương tác và giao tiếp với người khác.

• Khó khăn trong việc hòa nhập với bạn bè.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh chậm phát triển tâm thần vận động

Biến chứng của chậm phát triển tâm thần vận động bao gồm: Khó giao tiếp, hạn chế tự chăm sóc, vấn đề sức khỏe thể chất, rối loạn hành vi, khó học tập, và nguy cơ bị lạm dụng. Can thiệp sớm có thể giảm thiểu tác động.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Khi có triệu chứng như chậm biết đi, rối loạn lời nói hay bất cứ triệu chứng nào của chậm phát triển tâm thần vận động, hãy đến gặp bác sĩ chuyên khoa thần kinh hoặc phục hồi chức năng càng sớm càng tốt.

Nguyên nhân gây bệnh chậm phát triển tâm thần vận động

Chậm phát triển tâm thần vận động ở trẻ em có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra, có thể chia thành các nhóm chính sau:

Nguyên nhân trước sinh

Yếu tố di truyền:

• Các bất thường nhiễm sắc thể (ví dụ: Hội chứng Down).

• Các bệnh lý di truyền đơn gen (ví dụ: Bệnh phenylketon niệu).

Yếu tố môi trường:

• Nhiễm trùng bào thai (ví dụ: Rubella, cytomegalovirus).

• Tiếp xúc với các chất độc hại (ví dụ: Rượu, ma túy, hóa chất).

• Suy dinh dưỡng của mẹ trong thai kỳ.

• Thiếu oxy não thai nhi.
• Mẹ mắc các bệnh lý như cúm, nhiễm độc thai nghén

Nguyên nhân trong khi sinh

• Sinh non: Trẻ sinh non có nguy cơ cao bị chậm phát triển tâm thần vận động do não bộ chưa phát triển hoàn thiện.

• Ngạt khi sinh: Thiếu oxy não trong quá trình sinh có thể gây tổn thương não.

• Chấn thương khi sinh: Các chấn thương trong quá trình sinh có thể gây tổn thương não.

• Cân nặng khi sinh thấp (dưới 1500g)

Nguyên nhân sau sinh

• Chấn thương đầu: Tai nạn gây tổn thương não.

• Suy dinh dưỡng nặng: Đặc biệt là trong những năm đầu đời.

• Tiếp xúc với các chất độc hại: Chì, thủy ngân.

• Bệnh lý nội tiết: Suy giáp bẩm sinh.

• Thiếu oxy não: Do các bệnh lý tim mạch, hô hấp.

Các yếu tố khác:

• Yếu tố môi trường xã hội: Thiếu sự kích thích, chăm sóc không đầy đủ.

• Yếu tố tâm lý: Trẻ bị ngược đãi, bạo hành.

Nguy cơ gây bệnh chậm phát triển tâm thần vận động

Những ai có nguy cơ mắc bệnh chậm phát triển tâm thần vận động?

Những trẻ có nguy cơ cao bị chậm phát triển tâm thần vận động bao gồm:

• Trẻ có yếu tố di truyền (hội chứng Down).

• Trẻ sinh non hoặc nhẹ cân.

• Trẻ bị thiếu oxy não khi sinh.

• Trẻ bị nhiễm trùng não hoặc nhiễm trùng bào thai.

• Trẻ bị chấn thương đầu.

• Trẻ bị suy dinh dưỡng nặng.

• Trẻ có mẹ gặp vấn đề trong thai kỳ.

• Trẻ sống trong môi trường không thuận lợi.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh chậm phát triển tâm thần vận động

Các yếu tố tăng nguy cơ chậm phát triển tâm thần vận động ở trẻ:

• Trước sinh: Di truyền, nhiễm trùng, độc tố, suy dinh dưỡng mẹ, thiếu oxy thai nhi.

• Khi sinh: Sinh non, ngạt, chấn thương, nhẹ cân.

• Sau sinh: Nhiễm trùng não, chấn thương, suy dinh dưỡng, thiếu oxy, môi trường xấu.

Phương pháp chẩn đoán và điều trị bệnh chậm phát triển tâm thần vận động

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán chậm phát triển tâm thần vận động

Chẩn đoán chậm phát triển tâm thần vận động ở trẻ em kết hợp:

Đánh giá lâm sàng:

• Quan sát phát triển vận động, ngôn ngữ, xã hội.

• Hỏi tiền sử bệnh, gia đình.

• Khám thần kinh.

Xét nghiệm cận lâm sàng:

• Xét nghiệm di truyền (nhiễm sắc thể, gen).

• Chẩn đoán hình ảnh (MRI, CT não, EEG).

• Xét nghiệm máu, nước tiểu (bệnh lý chuyển hóa, nhiễm trùng, độc tố).

Đánh giá tâm lý:

• Trắc nghiệm tâm lý (trí tuệ, nhận thức, hành vi).

Phương pháp điều trị chậm phát triển tâm thần vận động hiệu quả

Việc điều trị chậm phát triển tâm thần vận động thường bao gồm một sự kết hợp của các phương pháp, tùy thuộc vào nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của tình trạng. Dưới đây là một số phương pháp điều trị phổ biến:

Liệu pháp dùng thuốc:

• Thuốc chống trầm cảm: Đây thường là lựa chọn đầu tiên, đặc biệt khi chậm phát triển tâm thần vận động liên quan đến trầm cảm.Bác sĩ có thể kê đơn thuốc ức chế tái hấp thu serotonin chọn lọc (SSRI), thuốc chống trầm cảm không điển hình, thuốc chống trầm cảm ba vòng (TCA), hoặc chất ức chế monoamine oxidase (MAOI).

• Các loại thuốc khác: Tùy thuộc vào các triệu chứng cụ thể, bác sĩ có thể kê đơn các loại thuốc khác để điều trị các vấn đề như lo âu, rối loạn giấc ngủ, hoặc các rối loạn tâm thần khác.

Liệu pháp không dùng thuốc:

• Liệu pháp tâm lý: Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) có thể giúp người bệnh thay đổi suy nghĩ và hành vi tiêu cực.

• Kích thích từ xuyên sọ lặp đi lặp lại (rTMS): Đây là một phương pháp điều trị không xâm lấn, sử dụng các xung từ tính để kích thích các tế bào thần kinh trong não. rTMS đã được FDA chấp thuận để điều trị trầm cảm nặng và có thể giúp cải thiện các triệu chứng của chậm phát triển tâm thần vận động.

Các liệu pháp hỗ trợ khác:

Vật lý trị liệu, liệu pháp ngôn ngữ và liệu pháp hoạt động có thể giúp cải thiện các kỹ năng vận động và giao tiếp. Giáo dục đặc biệt có thể giúp trẻ em có chậm phát triển tâm thần vận động phát triển tối đa tiềm năng của mình.

Chế độ sinh hoạt và phòng ngừa bệnh chậm phát triển tâm thần vận động

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của chậm phát triển tâm thần vận động

Chế độ sinh hoạt:

• Tập luyện thường xuyên: Khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động vận động phù hợp với khả năng (ví dụ: đi bộ, bơi lội, đạp xe).

• Hoạt động vui chơi: Tạo điều kiện cho trẻ tham gia các hoạt động vui chơi ngoài trời, giúp tăng cường sự linh hoạt và khả năng phối hợp.

• Tương tác thường xuyên: Dành thời gian trò chuyện, đọc sách, và chơi đùa cùng trẻ.

• Kích thích giác quan: Sử dụng các đồ chơi và hoạt động kích thích các giác quan của trẻ (ví dụ: âm nhạc, màu sắc, kết cấu).

• Giáo dục đặc biệt: Tham gia các chương trình giáo dục đặc biệt để hỗ trợ phát triển các kỹ năng nhận thức và ngôn ngữ.

• Yêu thương và hỗ trợ: Tạo môi trường gia đình yêu thương, thấu hiểu, và hỗ trợ trẻ.

• Khuyến khích giao tiếp: Tạo cơ hội cho trẻ giao tiếp và tương tác với người khác.

• Giảm căng thẳng: Hạn chế các yếu tố gây căng thẳng cho trẻ (ví dụ: tiếng ồn, ánh sáng mạnh).

Chế độ dinh dưỡng:

• Đảm bảo đủ chất: Cung cấp cho trẻ chế độ ăn giàu dinh dưỡng, cân bằng các nhóm chất (protein, carbohydrate, chất béo, vitamin, khoáng chất).

• Ưu tiên thực phẩm tươi: Tăng cường rau xanh, trái cây, các loại hạt, và thực phẩm giàu protein.

• Hạn chế đồ chế biến: Tránh xa thực phẩm chế biến sẵn, đồ ngọt, và đồ uống có ga.

• Tư vấn chuyên gia: Tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để có chế độ ăn phù hợp với tình trạng của trẻ.

Phương pháp phòng ngừa chậm phát triển tâm thần vận động hiệu quả

Phương pháp phòng ngừa đặc hiệu:

Hiện không có vắc xin nào đặc hiệu để ngăn chặn trực tiếp chậm phát triển tâm thần vận động, vì tình trạng này thường xuất phát từ nhiều yếu tố như di truyền, môi trường hoặc vấn đề trong thai kỳ. Tuy nhiên, một số vắc xin có thể hỗ trợ gián tiếp bằng cách bảo vệ trẻ khỏi các bệnh nguy hiểm ảnh hưởng đến não và hệ thần kinh, bao gồm:

• Vắc xin Hib: Giảm nguy cơ viêm màng não do vi khuẩn Hib, một nguyên nhân tiềm tàng gây tổn thương não.

• Vắc xin phế cầu (PCV): Phòng ngừa nhiễm trùng từ Streptococcus pneumoniae, liên quan đến viêm màng não và các vấn đề thần kinh.

• Vắc xin MMR: Ngăn chặn sởi (có thể gây viêm não) và rubella bẩm sinh (ảnh hưởng phát triển trí tuệ, vận động nếu mẹ mắc lúc mang thai).

• Vắc xin DTP: Bảo vệ khỏi ho gà, tránh tình trạng thiếu oxy não dẫn đến tổn thương thần kinh.

Phương pháp phòng ngừa không đặc hiệu:

Phòng ngừa chậm phát triển tâm thần vận động cần thực hiện từ trước, trong và sau khi mang thai:

Trước khi mang thai:

• Khám sức khỏe, xét nghiệm di truyền.

• Tiêm phòng đầy đủ.

• Dinh dưỡng tốt, tránh chất độc hại.

Trong khi mang thai:

• Khám thai định kỳ, siêu âm.

• Dinh dưỡng đủ chất, bổ sung sắt, canxi.

• Tránh rượu, thuốc lá, độc tố, thuốc không kê đơn.

• Quản lý tốt bệnh lý của mẹ.

Sau khi sinh:

• Chăm sóc sơ sinh (bú mẹ, giữ ấm, vệ sinh).

• Tiêm chủng đúng lịch.

• Kích thích phát triển (vận động, ngôn ngữ, xã hội).

• Theo dõi phát triển, khám định kỳ.

• Môi trường sống trong sạch, an toàn.

Để biết thêm thông tin chi tiết về vắc xin và các biện pháp bảo vệ sức khỏe, bạn có thể tham khảo thêm tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu.