Cấy phân là gì và khi nào cần thực hiện xét nghiệm này?

Tiêu chảy, đau bụng quặn từng cơn, phân lẫn nhầy máu hay đầy hơi kéo dài không chỉ làm bạn mệt mỏi mà còn có thể là dấu hiệu của nhiễm khuẩn đường ruột nghiêm trọng. Trong những trường hợp này, cấy phân trở thành phương pháp quan trọng giúp xác định tác nhân gây bệnh, hỗ trợ điều trị đúng hướng và giảm nguy cơ lạm dụng kháng sinh. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp thông tin chi tiết về xét nghiệm này để bạn chủ động bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình.

Cấy phân là gì?

Cấy phân là kỹ thuật vi sinh học sử dụng mẫu phân của người bệnh để “nuôi cấy” trong các môi trường đặc biệt như thạch máu, thạch MacConkey hay thạch SS. Khi có vi sinh vật gây bệnh, chúng sẽ sinh sôi và tạo thành các khuẩn lạc có hình dạng, màu sắc đặc trưng. Nhờ đó, kỹ thuật viên có thể định danh chính xác tác nhân gây bệnh chỉ trong vòng 24 - 72 giờ.

Cấy phân chủ yếu được sử dụng để phát hiện vi khuẩn gây bệnh đường ruột. Trong một số trường hợp đặc biệt, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm bổ sung như soi ký sinh trùng, tìm nấm men, hoặc xét nghiệm PCR để phát hiện virus đường ruột. Kết quả cấy phân giúp xác định hoặc loại trừ một số vi khuẩn gây bệnh đường ruột. Tuy nhiên, xét nghiệm này không thể phát hiện tất cả nguyên nhân tiêu chảy, đặc biệt là các tác nhân virus hoặc rối loạn tiêu hóa không nhiễm khuẩn. Vì vậy, kết quả âm tính không loại trừ hoàn toàn nhiễm khuẩn, và cần được bác sĩ đánh giá trong bối cảnh lâm sàng.

Xét nghiệm cấy phân mang lại nhiều lợi ích thiết thực:

• Phát hiện sớm vi khuẩn gây tiêu chảy cấp: Salmonella, Shigella, Vibrio cholerae, Campylobacter, E. coli gây bệnh (ETEC, EPEC, EIEC…).
• Hướng dẫn điều trị kháng sinh chính xác: Kết hợp kháng sinh đồ giúp chọn thuốc nhạy cảm nhất, tránh tình trạng kháng thuốc.
• Theo dõi hiệu quả điều trị: Đánh giá mầm bệnh đã được loại bỏ hoàn toàn hay còn tiềm ẩn nguy cơ tái phát.
• Phòng chống lây lan: Đặc biệt quan trọng với người làm trong ngành thực phẩm, y tế hoặc môi trường đông người.

Nhờ những mục đích trên, cấy phân không chỉ là xét nghiệm thông thường mà còn là công cụ chiến lược trong quản lý bệnh truyền nhiễm đường tiêu hóa.

Khi nào nên thực hiện xét nghiệm cấy phân và đối tượng cần làm

Xét nghiệm cấy phân cần được thực hiện đúng thời điểm để giúp bác sĩ xác định chính xác nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

Các trường hợp cần làm xét nghiệm

Những dấu hiệu dưới đây cho thấy bạn cần cấy phân để tìm tác nhân gây bệnh.

• Tiêu chảy kéo dài trên 5 - 7 ngày hoặc không đáp ứng với điều trị thông thường.
• Phân có nhầy hoặc máu, kèm sốt cao, đau bụng dữ dội hoặc nghi ngờ nhiễm khuẩn.
• Rối loạn tiêu hóa không rõ nguyên nhân sau khi dùng kháng sinh hoặc du lịch vùng dịch.
• Cần kiểm tra lại sau điều trị để xác nhận khỏi bệnh hoàn toàn.

Nhóm đối tượng nên lưu ý đặc biệt

Một số nhóm nguy cơ cao cần được cấy phân sớm để phòng biến chứng và điều trị kịp thời.

• Trẻ nhỏ dưới 5 tuổi: Hệ tiêu hóa non nớt, dễ mất nước nhanh dẫn đến sốc nhiễm khuẩn.
• Người cao tuổi (trên 65 tuổi): Hệ miễn dịch suy giảm, nguy cơ biến chứng viêm phổi, nhiễm trùng huyết cao.
• Bệnh nhân suy giảm miễn dịch: Ung thư, HIV, ghép tạng, dùng corticoid dài ngày.
• Nhân viên y tế, người chế biến thực phẩm hoặc làm việc trong môi trường tập thể nên được xét nghiệm khi có triệu chứng nghi ngờ nhiễm khuẩn đường ruột. Ngoài ra, họ cũng nên được xét nghiệm sau khi có ổ dịch hoặc tiếp xúc nguồn bệnh.

Một số yếu tố có thể ảnh hưởng đến kết quả nuôi cấy phân

Các yếu tố dưới đây có thể làm kết quả xét nghiệm sai lệch nếu không được kiểm soát đúng cách.

Thuốc đang sử dụng

Một số loại thuốc có thể ức chế vi khuẩn, gây âm tính giả hoặc làm biến đổi môi trường mẫu.

• Kháng sinh: Dùng trước lấy mẫu 48 - 72 giờ sẽ tiêu diệt vi khuẩn, dẫn đến âm tính giả.
• Thuốc cầm tiêu chảy: Làm giảm bài xuất vi khuẩn ra ngoài phân.
• Thuốc bảo vệ niêm mạc dạ dày: Thay đổi môi trường pH, ức chế sự phát triển của một số chủng.

Vì vậy, bệnh nhân cần thông báo đầy đủ tiền sử dùng thuốc cho bác sĩ để điều chỉnh thời gian lấy mẫu phù hợp.

Cách lấy và bảo quản mẫu phân

Lấy mẫu đúng kỹ thuật giúp tăng độ chính xác và khả năng phát hiện tác nhân gây bệnh.

• Sử dụng lọ vô trùng có muỗng gắn nắp, tránh dính nước tiểu, xà phòng, giấy vệ sinh.
• Lấy ít nhất 2 - 5g phân (khoảng đầu ngón tay cái), ưu tiên phần có nhầy, máu hoặc bất thường.
• Chuyển mẫu đến phòng xét nghiệm trong vòng 2 giờ ở nhiệt độ phòng hoặc 24 giờ nếu bảo quản lạnh 4°C.
• Không đông lạnh mẫu trừ khi có chỉ định đặc biệt.

Bảo quản sai cách khiến vi sinh vật chết hoặc tạp khuẩn phát triển mạnh, làm kết quả không đáng tin cậy.

Giai đoạn bệnh và yếu tố sinh lý

Thời điểm lấy mẫu và đặc điểm người bệnh có thể ảnh hưởng trực tiếp đến độ chính xác xét nghiệm.

• Giai đoạn cấp tính (ngày 1 - 3): Mật độ vi khuẩn cao nhất, đây tỷ lệ phát hiện tối ưu.
• Sau ngày thứ 7: Vi khuẩn giảm mạnh, dễ cho kết quả âm tính dù người bệnh vẫn còn triệu chứng nhiễm khuẩn đường ruột.
• Trẻ em: Hệ vi sinh đường ruột chưa ổn định, cần môi trường nuôi cấy đặc biệt.
• Người già: Thường có nhiều vi khuẩn cộng sinh, dễ nhầm lẫn với vi khuẩn gây bệnh.

Các bệnh lý có thể phát hiện qua xét nghiệm cấy phân

Xét nghiệm cấy phân giúp xác định tác nhân gây bệnh, từ đó định hướng điều trị chính xác.

Nhiễm khuẩn đường ruột cấp tính

Cấy phân là phương pháp đáng tin cậy để phát hiện các tác nhân gây nhiễm khuẩn ruột.

• Lỵ trực khuẩn (Shigella): Phân nhầy máu, đau quặn bụng từng cơn.
• Thương hàn (Salmonella Typhi): Sốt kéo dài, lách to, ban hồng.
• Tả (Vibrio cholerae): Tiêu chảy phun vọt, mất nước nặng.
• Ngộ độc thực phẩm (E. coli, Campylobacter): Sau ăn thức ăn ô nhiễm 6 - 48 giờ.

Viêm đại tràng nhiễm khuẩn hoặc nấm

Khi hệ vi sinh ruột bị mất cân bằng, cấy phân giúp tìm ra tác nhân gây bệnh.

• Candida spp.: Nấm men phát triển quá mức gây tiêu chảy kéo dài.
• Clostridium difficile: Gây viêm đại tràng giả mạc, phân có mùi đặc trưng.
• Vi khuẩn cơ hội khác: Klebsiella, Pseudomonas ở bệnh nhân nằm viện lâu ngày.

Lưu ý quan trọng để xét nghiệm cấy phân đạt kết quả chính xác

Để cấy phân mang lại giá trị chẩn đoán cao nhất, bạn cần tuân thủ:

• Ngừng kháng sinh ít nhất 48 giờ trước lấy mẫu (trừ trường hợp cấp cứu).
• Lấy mẫu ở phần phân bất thường (có nhầy, máu, lỏng) để tăng khả năng phát hiện.
• Rửa tay sạch bằng xà phòng trước và sau khi lấy mẫu, tránh lây nhiễm chéo.
• Ghi rõ thời gian, ngày lấy mẫu trên lọ để phòng xét nghiệm ưu tiên xử lý.

Cấy phân không chỉ là xét nghiệm đơn thuần mà là chìa khóa vàng giúp bác sĩ “nhìn thấu” nguyên nhân bệnh đường tiêu hóa. Hiểu rõ quy trình, tuân thủ hướng dẫn lấy mẫu và lựa chọn cơ sở uy tín sẽ giúp bạn nhận kết quả chính xác, từ đó điều trị hiệu quả, tránh biến chứng và lạm dụng kháng sinh. Hãy chủ động bảo vệ sức khỏe gia đình bằng cách nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường và thực hiện cấy phân khi cần thiết.