Bệnh còi xương: Triệu chứng, nguy cơ, cách điều trị và phòng ngừa

Bệnh còi xương là bệnh gì? Đây là rối loạn phát triển xương ở trẻ em do rối loạn khoáng hóa sụn tăng trưởng, thường liên quan đến thiếu hụt vitamin D dẫn đến giảm hấp thu canxi và phosphate. 

Bệnh biểu hiện bằng xương mềm, biến dạng khung xương và rối loạn tăng trưởng, ảnh hưởng cả về chức năng lẫn thẩm mỹ. Phát hiện sớm và điều trị kịp thời giúp phục hồi phần lớn tổn thương và ngăn ngừa biến chứng lâu dài.

Những dấu hiệu và triệu chứng của còi xương 

Nếu trẻ mắc chứng còi xương, cha mẹ có thể chú ý các thay đổi sau:

• Chậm tăng chiều cao và cân nặng theo đúng lứa tuổi của trẻ.
• Biến dạng chi như chân vòng kiềng hoặc chân chữ X.
• Đau xương hoặc khó chịu khi vận động.
• Mềm hộp sọ ở trẻ nhỏ dẫn đến đầu phẳng hoặc biến dạng.
• Răng mọc chậm và dễ sâu răng.
• Co cơ hoặc co giật do hạ canxi máu trong trường hợp nặng.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh còi xương 

Các biến chứng lâu dài có thể ảnh hưởng chức năng và chất lượng cuộc sống của trẻ cần lưu ý như sau:

• Biến dạng xương cố định gây hạn chế vận động và đau mạn tính.
• Gãy xương do xương yếu làm tăng nguy cơ chấn thương.
• Rối loạn phát triển răng ảnh hưởng chức năng nhai cũng như thẩm mỹ.
• Suy dinh dưỡng, giảm phát triển chiều cao nếu bệnh kéo dài không được điều trị.
• Ảnh hưởng hô hấp do biến dạng lồng ngực làm giảm dung tích phổi.

Khi nào cần gặp bác sĩ? 

Cha mẹ nên đưa trẻ đến khám khi xuất hiện các dấu hiệu bất thường về tăng trưởng hoặc hình dạng xương. Cụ thể, cần khám ngay khi thấy:

• Trẻ chậm tăng chiều cao so với biểu đồ tăng trưởng.
• Chân cong hoặc biến dạng xương rõ rệt.
• Đau xương kéo dài ảnh hưởng tới sinh hoạt hàng ngày của trẻ.
• Có cơn co giật, thở khò khè về đêm hoặc dấu hiệu hạ canxi máu khác.

Thăm khám sớm giúp bác sĩ chuyên khoa nhi hoặc bác sĩ chuyên khoa nội tiết nhi xác định nguyên nhân và bắt đầu điều trị kịp thời.

Bệnh còi xương là bệnh gì? Đây là bệnh lý phát sinh từ nhiều nguyên nhân liên quan đến thiếu hụt vitamin D hoặc rối loạn chuyển hóa khoáng, cụ thể:

• Thiếu vitamin D do thiếu ánh nắng mặt trời hoặc chế độ ăn nghèo vitamin D.
• Hấp thu kém ở ruột do bệnh lý tiêu hóa mãn tính.
• Bệnh lý gan thận làm giảm chuyển hóa vitamin D hoạt động.
• Nguyên nhân di truyền hiếm gặp ảnh hưởng men chuyển hóa vitamin D hoặc vận chuyển phosphate.
• Sử dụng một số thuốc làm giảm hấp thu vitamin D hoặc tăng chuyển hóa vitamin D.

Những ai có nguy cơ mắc bệnh còi xương? 

Một số nhóm trẻ có nguy cơ cao hơn mắc chứng còi xương so với cộng đồng chung phụ huynh nên lưu ý là:

• Trẻ bú mẹ hoàn toàn khi mẹ thiếu vitamin D.
• Trẻ ít tiếp xúc ánh nắng do che phủ da quá mức hoặc sống ở vùng ít nắng.
• Trẻ có da sẫm màu do giảm tổng hợp vitamin D từ ánh sáng mặt trời.
• Trẻ mắc bệnh tiêu hóa mãn tính gây rối loạn tiêu hóa, giảm hấp thu dinh dưỡng.
• Trẻ có bệnh lý gan thận mạn tính ảnh hưởng chuyển hóa vitamin D.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh còi xương 

Ngoài các nhóm nguy cơ, một số yếu tố hành vi và môi trường làm tăng khả năng thiếu hụt vi chất gây còi xương như:

• Chế độ ăn thiếu canxi và vitamin D.
• Thời gian ở trong nhà nhiều, ít hoạt động ngoài trời.
• Che phủ da quá mức khi ra ngoài khiến giảm hấp thụ tia tử ngoại, gây giảm chuyển hóa vi chất.
• Sử dụng thuốc kéo dài ảnh hưởng chuyển hóa vitamin D.
• Tiền sử gia đình có rối loạn chuyển hóa khoáng.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán còi xương 

Chẩn đoán còi xương dựa trên kết hợp lâm sàng, xét nghiệm và hình ảnh học. Trong đó, bác sĩ chuyên khoa có thể chỉ định:

• Xét nghiệm máu đo nồng độ 25 hydroxyvitamin D để đánh giá dự trữ vitamin D.
• Xét nghiệm máu đo canxi, phosphate và alkaline phosphatase để đánh giá rối loạn khoáng.
• Xét nghiệm khí máu và chức năng thận khi nghi ngờ nguyên nhân thận.
• Chụp X-quang xương dài để phát hiện dày sụn tăng trưởng và biến dạng xương.
• Xét nghiệm gen khi nghi ngờ nguyên nhân di truyền hiếm gặp.

Phương pháp điều trị còi xương

Nguyên tắc điều trị là khắc phục thiếu hụt vitamin D và canxi, điều trị nguyên nhân nền nếu có và phục hồi chức năng xương. Tùy vào tình trạng người bệnh, bác sĩ chuyên khoa có thể chỉ định như sau:

• Bổ sung vitamin D theo liều điều trị phù hợp với mức thiếu hụt và tuổi của trẻ.
• Bổ sung canxi bằng đường uống khi cần thiết để đảm bảo cung cấp khoáng cho khoáng hóa xương.
• Điều trị các bệnh nền như rối loạn hấp thu hoặc bệnh thận để khắc phục nguyên nhân thứ phát.
• Sử dụng liệu pháp hỗ trợ như vật lý trị liệu để cải thiện chức năng vận động.
• Phẫu thuật chỉnh hình khi biến dạng xương cố định ảnh hưởng chức năng hoặc thẩm mỹ.

Việc lựa chọn liều và dạng bổ sung vitamin cần do bác sĩ chuyên khoa quyết định dựa trên xét nghiệm và cân nặng của trẻ. Việc tự ý dùng thuốc điều trị liều cao kéo dài có thể gây ngộ độc canxi.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của còi xương 

Chế độ sinh hoạt: 

Thói quen hàng ngày đóng vai trò quan trọng trong phòng ngừa và hỗ trợ điều trị chứng còi xương mà cha mẹ có thể áp dụng tại nhà, bao gồm: 

• Cho trẻ tắm nắng an toàn hàng ngày để tăng tổng hợp vitamin D tự nhiên.
• Đảm bảo chế độ ăn đủ canxi từ sữa và các thực phẩm giàu canxi.
• Khuyến khích hoạt động thể chất ngoài trời phù hợp với lứa tuổi. Lưu ý tổ chức thời gian chơi ngoài trời vào buổi sáng hoặc chiều muộn để tránh nắng gắt.
• Tránh các hoạt động có nguy cơ chấn thương cao khi xương trẻ còn yếu.
• Tuân thủ lịch khám và xét nghiệm theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa.

Chế độ dinh dưỡng:

Dinh dưỡng là nền tảng trong phòng ngừa và điều trị còi xương cha mẹ nên lưu ý:

• Bổ sung nguồn canxi từ sữa và chế phẩm từ sữa, cá nhỏ ăn được xương, đậu và rau lá xanh.
• Cung cấp nguồn vitamin D từ thực phẩm như cá biển, lòng đỏ trứng hoặc thực phẩm chức năng bổ sung vitamin D khi bác sĩ chỉ định.
• Đảm bảo đủ protein và các vi chất hỗ trợ chuyển hóa xương.
• Trong trường hợp bú mẹ hoàn toàn, mẹ cần được đánh giá và bổ sung vitamin nếu thiếu để bảo đảm trẻ nhận đủ qua sữa.

Phương pháp phòng ngừa còi xương

Phòng ngừa còi xương dựa trên ba biện pháp chính đó là tắm nắng an toàn, dinh dưỡng đầy đủ và sàng lọc nhóm nguy cơ. Phương pháp phòng ngừa cụ thể mà gia đình và cộng đồng nên thực hiện như sau:

• Khuyến khích tắm nắng an toàn hàng ngày vào buổi sáng sớm hoặc chiều muộn để tăng tổng hợp vitamin D tự nhiên, thời gian và tần suất cần điều chỉnh theo độ tuổi da và điều kiện khí hậu.
• Đảm bảo chế độ ăn cân đối cung cấp đủ canxi và vitamin D từ nguồn thực phẩm tự nhiên như sữa và chế phẩm từ sữa, cá béo, lòng đỏ trứng, đậu và rau lá xanh. Khi cần thiết có thể bổ sung thực phẩm tăng cường vitamin D theo khuyến cáo của bác sĩ chuyên khoa.
• Sàng lọc trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có yếu tố nguy cơ để tư vấn bổ sung vitamin kịp thời và theo dõi tăng trưởng định kỳ, nhóm nguy cơ bao gồm trẻ bú mẹ hoàn toàn khi mẹ thiếu vitamin D, trẻ ít tiếp xúc ánh nắng, trẻ có bệnh lý tiêu hóa mãn tính.
• Giáo dục cha mẹ về dấu hiệu sớm của bệnh còi xương để đưa trẻ đi khám kịp thời, chương trình tư vấn nên bao gồm hướng dẫn tắm nắng an toàn, lựa chọn thực phẩm giàu canxi và cách theo dõi biểu đồ tăng trưởng.
• Hợp tác giữa cơ sở y tế và trường học để triển khai chương trình dinh dưỡng cộng đồng và sàng lọc định kỳ cho trẻ em, can thiệp sớm ở cộng đồng giúp giảm tỷ lệ mắc và hạn chế biến dạng xương lâu dài.

Những biện pháp này khi được thực hiện đồng bộ sẽ giảm nguy cơ còi xương và cải thiện sức khỏe xương của trẻ trong dài hạn.

Còi xương là bệnh lý có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm và can thiệp đúng cách. Tập trung vào bổ sung vitamin, đảm bảo canxi, tắm nắng an toàn và theo dõi y tế định kỳ giúp trẻ phát triển bình thường. Khi nghi ngờ còi xương, gia đình nên đưa trẻ đến khám bác sĩ chuyên khoa để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.