Viêm đường hô hấp trên và dưới: Sự khác biệt và nguyên nhân gây bệnh

Hệ hô hấp gồm nhiều cấu trúc liên kết từ mũi họng đến phổi, được phân chia thành đường hô hấp trên và dưới. Khi bị viêm, tùy vào vị trí tổn thương mà bệnh được gọi là viêm đường hô hấp trên hoặc dưới. Việc hiểu rõ sự khác biệt giữa hai bệnh này không chỉ giúp người dân nhận biết đúng tình trạng sức khỏe mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị, phòng ngừa và hạn chế biến chứng nặng.

Đường hô hấp trên và dưới phân biệt như thế nào?

Hệ hô hấp của con người được chia thành hai phần chính là đường hô hấp trên và dưới, sự khác biệt cơ bản giữa chúng nằm ở vị trí giải phẫu cũng như chức năng mà mỗi phần đảm nhiệm.

Đường hô hấp trên bao gồm các cơ quan như mũi, miệng, các xoang cạnh mũi, hầu (họng) và thanh quản. Đây là “cửa ngõ” đầu tiên tiếp xúc với không khí từ môi trường bên ngoài. Vai trò của nó là lọc bụi bẩn, làm ấm và làm ẩm không khí trước khi đưa xuống phổi. Nhờ có lớp niêm mạc và lông mũi, đường hô hấp trên có thể giữ lại phần lớn các hạt bụi, vi sinh vật và chất gây kích ứng, giúp bảo vệ các cơ quan hô hấp sâu hơn bên trong.

Trong khi đó, đường hô hấp dưới bắt đầu từ thanh quản trở xuống, bao gồm khí quản, các phế quản và cuối cùng là phổi. Phần này đóng vai trò thiết yếu trong việc trao đổi khí, nghĩa là đưa oxy vào máu và loại bỏ khí CO2 ra ngoài cơ thể. Tại các phế nang trong phổi, quá trình trao đổi khí diễn ra liên tục, đảm bảo duy trì sự sống.

Cả đường hô hấp trên và dưới đều có thể bị ảnh hưởng bởi các tác nhân gây bệnh như virus, vi khuẩn hoặc nấm. Một số trường hợp nhiễm trùng có thể lan từ phần trên xuống phần dưới hoặc ảnh hưởng đến toàn bộ hệ hô hấp.

Viêm đường hô hấp trên là do đâu?

Viêm đường hô hấp trên là tình trạng nhiễm trùng xảy ra ở các bộ phận như mũi, họng, xoang và thanh quản. Nguyên nhân phổ biến nhất của tình trạng này là do virus, trong đó rhinovirus là thủ phạm chủ yếu gây ra cảm lạnh thông thường (chiếm khoảng 80% các ca nhiễm trong mùa cao điểm). Ngoài rhinovirus, các virus khác như adenovirus, parainfluenza và enterovirus cũng có thể gây ra những triệu chứng tương tự.

Các triệu chứng của viêm đường hô hấp trên do virus thường khởi phát sớm. Ở người lớn, cảm lạnh thường xuất hiện từ hai đến ba lần mỗi năm, còn trẻ em có thể bị tới tám lần do hệ miễn dịch còn non yếu và thói quen vệ sinh chưa tốt. Virus lây truyền chủ yếu qua các giọt bắn từ người bệnh khi ho, hắt hơi hoặc qua tiếp xúc trực tiếp như bắt tay, chạm vào bề mặt có virus rồi đưa tay lên mũi, miệng. Trẻ nhỏ là nhóm có nguy cơ cao hơn vì thường xuyên đưa tay vào miệng, mũi và ít khi rửa tay đúng cách.

Ngoài các loại virus gây cảm lạnh, một số virus khác như virus cúm hoặc virus hô hấp hợp bào (RSV) cũng có thể gây viêm đường hô hấp trên với triệu chứng nặng hơn. Trong một số ít trường hợp, vi khuẩn cũng là nguyên nhân, đặc biệt là vi khuẩn liên cầu nhóm A (Streptococcus pyogenes), tác nhân chính gây viêm họng liên cầu khuẩn. Khoảng 15% các ca viêm họng được xác định là do vi khuẩn gây ra.

Dù phần lớn các trường hợp là do virus và tự khỏi sau vài ngày, việc theo dõi triệu chứng và chăm sóc đúng cách vẫn rất quan trọng để tránh biến chứng hoặc lây lan trong cộng đồng.

Nguyên nhân nào dẫn đến viêm đường hô hấp dưới?

Viêm đường hô hấp dưới là tình trạng nhiễm trùng xảy ra ở các cơ quan nằm bên dưới thanh quản, bao gồm khí quản, phế quản và phổi. Nguyên nhân gây ra tình trạng này có thể là virus, vi khuẩn hoặc trong một số ít trường hợp là nấm. Những tác nhân này xâm nhập và gây viêm tại đường dẫn khí hoặc tại các phế nang, nơi trao đổi khí trong phổi, khiến người bệnh gặp khó khăn trong hô hấp, ho kéo dài, sốt hoặc cảm thấy mệt mỏi nhiều.

Một trong những bệnh lý phổ biến nhất của viêm đường hô hấp dưới là viêm phế quản. Viêm phế quản có thể chia thành hai dạng: Cấp tính và mãn tính. Viêm phế quản cấp thường xảy ra sau khi người bệnh bị cảm lạnh hoặc cúm và thường kéo dài vài ngày đến vài tuần. Trong khi đó, viêm phế quản mãn tính nghiêm trọng hơn và đặc trưng bởi tình trạng ho kéo dài ít nhất ba tháng mỗi năm, trong ít nhất hai năm liên tiếp.

Viêm phổi cũng là một bệnh lý quan trọng trong nhóm các bệnh viêm đường hô hấp dưới. Bệnh xảy ra khi các phế nang bị viêm và chứa đầy dịch hoặc mủ. Điều này làm cản trở quá trình trao đổi oxy, có thể dẫn đến suy hô hấp hoặc thậm chí tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Viêm phổi có thể do virus như virus cúm, vi khuẩn như Streptococcus pneumoniae, hoặc nấm trong những trường hợp người bệnh suy giảm miễn dịch.

Đặc biệt ở những người mắc các bệnh lý mạn tính như xơ nang, viêm đường hô hấp dưới trở nên nguy hiểm hơn do khả năng chống lại vi khuẩn yếu kém. Những vi khuẩn như Pseudomonas aeruginosa có thể gây ra nhiễm trùng kéo dài và phá hủy mô phổi, làm nặng thêm tình trạng giãn phế quản, một biến chứng mạn tính khiến đường dẫn khí bị giãn rộng và tổn thương vĩnh viễn.

Để phòng ngừa hiệu quả các bệnh viêm đường hô hấp dưới, đặc biệt là viêm phổi do phế cầu khuẩn, một trong những nguyên nhân hàng đầu, việc tiêm phòng vắc xin là rất cần thiết. Hiện tại, Trung tâm Tiêm chủng Long Châu có các loại vắc xin phế cầu như Synflorix, Prevenar 13 và Pneumovax 23 đã được chứng minh có hiệu quả cao trong việc bảo vệ cơ thể khỏi các chủng phế cầu nguy hiểm. Tiêm chủng đúng lịch không chỉ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh mà còn làm giảm nguy cơ biến chứng nặng và tử vong, đặc biệt ở trẻ nhỏ, người già và người có bệnh nền mạn tính. Liên hệ ngay qua hotline 1800 6928 để được tư vấn và đặt lịch tiêm chủng nhanh chóng.

Viêm đường hô hấp trên và dưới có sự khác biệt rõ rệt về vị trí, biểu hiện và mức độ nghiêm trọng. Viêm đường hô hấp trên thường nhẹ và phổ biến hơn, trong khi viêm đường hô hấp dưới có thể tiến triển nghiêm trọng, đặc biệt ở trẻ em, người lớn tuổi và những người có bệnh nền mạn tính. Việc nhận biết đúng bệnh, theo dõi triệu chứng và điều trị kịp thời sẽ giúp giảm thiểu biến chứng và bảo vệ sức khỏe lâu dài.