Rối loạn nhân cách kịch tính là gì? Dấu hiệu, nguyên nhân và điều trị

Rối loạn nhân cách kịch tính là một dạng rối loạn tâm lý đặc trưng bởi hành vi biểu cảm thái quá, nhu cầu được chú ý và sự thay đổi cảm xúc nhanh chóng. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ về đặc điểm, nguyên nhân cũng như phương pháp điều trị sẽ giúp bạn hoặc người thân sớm nhận diện và có hướng hỗ trợ phù hợp.

Rối loạn nhân cách kịch tính là gì?

Rối loạn nhân cách kịch tính (HPD) là một dạng rối loạn nhân cách thuộc nhóm B, được đặc trưng bởi cảm xúc quá mức, hành vi kịch tính và xu hướng tìm kiếm sự chú ý liên tục. Người mắc HPD thường muốn mọi người xung quanh chú ý đến bản thân, dễ bị ảnh hưởng bởi lời nói hoặc hành động của người khác và thể hiện cảm xúc một cách mạnh mẽ, nhanh chóng nhưng nông cạn.

Người bệnh thường hành động quyến rũ, kịch tính hoặc gây chú ý một cách thái quá để được người khác nhìn nhận và đánh giá tích cực. Họ có xu hướng tìm kiếm sự công nhận, hoan nghênh và đánh giá từ người khác, đôi khi dựa vào ngoại hình, lời nói hoặc hành vi kịch tính để đạt được mục đích. Những hành vi này có thể ảnh hưởng đến các mối quan hệ, công việc và đời sống xã hội, đồng thời khiến người bệnh cảm thấy dễ bị tổn thương khi không được chú ý hoặc phản ứng tiêu cực từ người khác.

Nguyên nhân gây ra rối loạn nhân cách kịch tính

Nguyên nhân của HPD thường là sự kết hợp giữa yếu tố sinh học, di truyền và môi trường phát triển tâm lý - xã hội.

Di truyền và yếu tố sinh học thần kinh

Một số nghiên cứu cho thấy di truyền, đặc điểm tính khí bẩm sinh và mất cân bằng chất dẫn truyền thần kinh (như serotonin, dopamine) có thể làm tăng nguy cơ mắc HPD. Những người nhạy cảm, dễ lo âu, hoặc có cơ địa bẩm sinh thích thể hiện cảm xúc mạnh mẽ thường dễ phát triển các hành vi tìm kiếm sự chú ý thái quá.

Trải nghiệm thời thơ ấu

Trẻ em bị bỏ rơi, thiếu sự quan tâm hoặc được nuông chiều quá mức có nguy cơ cao phát triển HPD. Trong môi trường thiếu ổn định, trẻ học cách tìm sự chú ý bằng hành vi kịch tính để cảm thấy được công nhận và an toàn. Khi trưởng thành, họ thường tiếp tục lặp lại cơ chế này trong các mối quan hệ và công việc.

Môi trường sống

Sống trong gia đình hoặc môi trường xã hội căng thẳng, bị đánh giá hoặc kỳ vọng cao có thể củng cố hành vi phóng đại cảm xúc và kịch tính hóa các tình huống. Người bệnh học cách thể hiện cảm xúc mạnh mẽ để được người khác chú ý và chấp nhận, từ đó hình thành kiểu hành vi đặc trưng của HPD.

Triệu chứng và dấu hiệu nhận biết

Người mắc HPD thường thể hiện hành vi tìm kiếm sự chú ý và cảm xúc thái quá từ đầu tuổi trưởng thành và các triệu chứng có thể duy trì ổn định trong nhiều năm nếu không được điều trị.

Triệu chứng chính:

• Hành vi quyến rũ hoặc khiêu khích không phù hợp trong giao tiếp xã hội.
• Biểu hiện cảm xúc quá mức, thay đổi nhanh chóng và nông cạn.
• Luôn muốn là trung tâm của sự chú ý.
• Dễ bị ảnh hưởng bởi người khác hoặc hoàn cảnh.
• Sử dụng ngoại hình để thu hút sự chú ý.
• Có xu hướng kịch tính hóa mọi vấn đề.

Chẩn đoán rối loạn nhân cách kịch tính

Chẩn đoán HPD được thực hiện bởi bác sĩ tâm thần hoặc chuyên gia tâm lý lâm sàng, dựa trên phỏng vấn lâm sàng và đánh giá hành vi kéo dài từ đầu tuổi trưởng thành.

• Dựa trên tiêu chuẩn DSM-5 của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (APA) để xác định các hành vi tìm kiếm sự chú ý, cảm xúc thái quá và kịch tính hóa.
• Phân biệt với các rối loạn nhân cách và tâm thần khác có triệu chứng tương tự, chẳng hạn như: Rối loạn nhân cách ranh giới, rối loạn lưỡng cực.
• Chẩn đoán sớm giúp người bệnh và gia đình hiểu rõ cơ chế bệnh, từ đó áp dụng phương pháp điều trị phù hợp, giảm xung đột xã hội và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Điều trị rối loạn nhân cách kịch tính

Điều trị HPD tập trung vào 3 hướng chính: Liệu pháp tâm lý, thuốc hỗ trợ, trị liệu nhóm/gia đình. Mục tiêu là giúp người bệnh nhận diện và điều chỉnh hành vi tìm kiếm sự chú ý, kiểm soát cảm xúc và xây dựng tự nhận thức tích cực.

Liệu pháp tâm lý

Liệu pháp tâm lý là phương pháp chính và hiệu quả nhất, gồm 2 hướng:

• Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): Giúp người bệnh nhận biết các hành vi tìm kiếm sự chú ý, kiểm soát cảm xúc và phản ứng thái quá trong các tình huống xã hội.
• Liệu pháp tâm lý động: Khám phá nguyên nhân sâu xa của hành vi và cảm xúc, đồng thời cải thiện khả năng tự nhận thức và hiểu biết về bản thân.

Thuốc hỗ trợ

Có thể dùng thuốc chống trầm cảm hoặc chống lo âu nếu người bệnh có các triệu chứng kèm theo như lo âu, trầm cảm hoặc rối loạn giấc ngủ.

Trị liệu nhóm hoặc gia đình

Tham gia trị liệu nhóm hoặc có sự hỗ trợ từ gia đình giúp tăng cường khả năng giao tiếp, hiểu biết lẫn nhau, đồng thời hỗ trợ người bệnh điều chỉnh hành vi trong môi trường thực tế.

Hy vọng rằng, những thông tin chi tiết về rối loạn nhân cách kịch tính đã giúp bạn có cái nhìn toàn diện và cảm thông hơn về tình trạng này. Việc chấp nhận và hiểu rõ HPD là bước khởi đầu quan trọng trên hành trình chữa lành.