Rối loạn đa nhân cách: Dấu hiệu nhận biết, nguyên nhân và cách điều trị

Rối loạn đa nhân cách là một dạng rối loạn tâm thần hiếm gặp nhưng phức tạp, đặc trưng bởi sự tồn tại của hai hoặc nhiều nhân cách khác biệt trong cùng một người. Vậy rối loạn đa nhân cách có dấu hiệu gì, nguyên nhân từ đâu và cách điều trị ra sao? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

Rối loạn đa nhân cách là gì?

Rối loạn đa nhân cách, còn gọi là rối loạn nhân dạng phân ly (Dissociative Identity Disorder - DID), là một dạng rối loạn tâm thần phức tạp. Người mắc rối loạn này có từ hai nhân cách trở lên, mỗi nhân cách sở hữu hành vi, cảm xúc và ký ức riêng biệt. Các nhân cách này có thể thay phiên nhau kiểm soát hành vi, dẫn tới những thay đổi đột ngột trong cảm xúc, hành vi và nhận thức.

Tên gọi “đa nhân cách” phản ánh hiện tượng nhiều cá nhân tâm lý tồn tại trong cùng một cơ thể, trong khi “rối loạn nhân dạng phân ly” nhấn mạnh sự tách biệt nhân cách và ký ức. Rối loạn này thường ảnh hưởng sâu sắc tới cuộc sống cá nhân, mối quan hệ xã hội và khả năng làm việc, đồng thời gây ra stress tâm lý nặng nếu không được nhận biết và điều trị kịp thời.

Nguyên nhân gây ra rối loạn đa nhân cách

Nguyên nhân DID thường là sang chấn tâm lý, cơ chế phòng vệ và yếu tố sinh học:

• Sang chấn thời thơ ấu: Trẻ từng trải qua bạo lực, lạm dụng, bỏ rơi có nguy cơ cao phát triển DID. Các nhân cách hình thành như cơ chế bảo vệ, giúp trẻ tách biệt cảm xúc đau đớn.
• Cơ chế phòng vệ tâm lý: Trẻ học cách phân tách ký ức, cảm xúc và hành vi thông qua các nhân cách khác nhau, giúp giảm áp lực tâm lý và kiểm soát căng thẳng khi đối diện với trải nghiệm tiêu cực.
• Yếu tố sinh học và môi trường: Nghiên cứu chỉ ra rằng cấu trúc não, yếu tố di truyền và môi trường nuôi dưỡng không ổn định cũng đóng vai trò, tạo điều kiện thuận lợi cho sự hình thành nhân cách phân ly.

Hiểu rõ các nguyên nhân này không chỉ giúp phát hiện sớm DID, mà còn là nền tảng để lập kế hoạch điều trị cá nhân hóa, hỗ trợ tâm lý hiệu quả và xây dựng môi trường sống an toàn, ổn định cho người bệnh.

Triệu chứng và dấu hiệu nhận biết

Người mắc rối loạn đa nhân cách thường biểu hiện đa dạng và thay đổi theo từng nhân cách:

• Nhiều nhân cách thay phiên kiểm soát hành vi: Mỗi nhân cách có cách nói, hành vi, sở thích và thái độ riêng, đôi khi không biết sự tồn tại của các nhân cách khác.
• Mất trí nhớ tạm thời: Người bệnh có thể không nhớ các sự kiện, hành vi do nhân cách khác thực hiện, dẫn tới cảm giác mất thời gian hoặc khoảng trống ký ức.
• Thay đổi cảm xúc đột ngột: Một nhân cách có thể vui vẻ, trong khi nhân cách khác lại buồn bã, giận dữ hoặc lo âu, thường bất ngờ và khó kiểm soát, ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày.
• Các triệu chứng đi kèm: Một số người có thể xuất hiện ảo giác, cảm giác tách biệt cơ thể, hành vi tự hại, trầm cảm hoặc lo âu nặng.

Nhận biết sớm các triệu chứng giúp giảm hậu quả nghiêm trọng, cải thiện mối quan hệ xã hội và hiệu quả công việc, đồng thời tránh nhầm lẫn với các rối loạn tâm thần khác.

Chẩn đoán rối loạn đa nhân cách

Chẩn đoán DID dựa trên tiêu chuẩn DSM-5 của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ và các đánh giá lâm sàng chuyên sâu:

• Phỏng vấn lâm sàng và đánh giá tâm lý: Bác sĩ thu thập thông tin về hành vi, cảm xúc, ký ức và các mối quan hệ xã hội.
• Phân biệt với các rối loạn khác: DID có thể bị nhầm với rối loạn lưỡng cực, trầm cảm, rối loạn loạn thần hoặc rối loạn căng thẳng sau sang chấn, do đó cần phân tích kỹ để đảm bảo chẩn đoán chính xác và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

Chẩn đoán chính xác là bước quan trọng đầu tiên, giúp lập kế hoạch điều trị cá nhân hóa, hạn chế các phương pháp không hiệu quả và giảm nguy cơ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe tâm thần.

Điều trị rối loạn đa nhân cách

Điều trị DID tập trung vào trị liệu tâm lý chuyên sâu, kết hợp thuốc hỗ trợ khi cần:

• Trị liệu cá nhân: Liệu pháp tích hợp nhân cách và liệu pháp nhận thức hành vi giúp nhận diện, hợp nhất các nhân cách và học cách điều chỉnh hành vi. Liệu pháp nhận thức hành vi hỗ trợ quản lý căng thẳng, nhận biết cảm xúc và cải thiện phản ứng xã hội.
• Trị liệu nhóm hoặc gia đình: Nhóm giúp chia sẻ kinh nghiệm, lắng nghe phản hồi và học cách tương tác xã hội hiệu quả. Gia đình hỗ trợ người bệnh, tạo môi trường ổn định, giảm xung đột.
• Hỗ trợ bằng thuốc: Không có thuốc đặc trị DID, nhưng thuốc chống trầm cảm, ổn định cảm xúc hoặc thuốc chống lo âu giúp kiểm soát trầm cảm, lo âu hoặc căng thẳng nặng, phối hợp với trị liệu tâm lý để tăng hiệu quả.

Ngoài ra, người bệnh và gia đình nên duy trì nhật ký cảm xúc, thói quen sinh hoạt ổn định và môi trường tích cực, đồng thời tham gia hoạt động xã hội lành mạnh, giúp kiểm soát cảm xúc, nâng cao nhận thức và giảm tình trạng phân ly.

Rối loạn đa nhân cách là một bệnh lý tâm thần nghiêm trọng, đòi hỏi sự thấu hiểu và can thiệp chuyên sâu từ các chuyên gia tâm lý. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu như thay đổi nhân cách đột ngột, mất trí nhớ tạm thời, hành vi bất thường… sẽ giúp người bệnh được chẩn đoán và điều trị kịp thời.