Dấu hiệu trẻ tự kỷ: Nhận biết sớm để kịp thời hỗ trợ

Mỗi đứa trẻ đều có tốc độ phát triển riêng. Tuy nhiên, có những trẻ bộc lộ sự khác biệt rõ rệt trong giao tiếp, ngôn ngữ và hành vi so với bạn bè cùng lứa. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), dấu hiệu trẻ tự kỷ thường bao gồm khó khăn trong tương tác xã hội, hạn chế ngôn ngữ, hành vi lặp lại hoặc phản ứng đặc biệt với kích thích giác quan.

Dấu hiệu trẻ tự kỷ qua giao tiếp và tương tác xã hội

Sự tương tác là một trong những thước đo phát triển ở trẻ. Nếu trẻ có những biểu hiện khác biệt trong giao tiếp xã hội, cha mẹ nên lưu tâm.

• Khó thiết lập giao tiếp bằng mắt: Trẻ thường tránh nhìn vào mắt người khác, hoặc chỉ nhìn thoáng qua mà không duy trì ánh nhìn. Đây là một trong những tín hiệu cha mẹ dễ nhận thấy nhất.
• Không phản hồi khi được gọi tên: Nếu sau 9 - 12 tháng tuổi mà trẻ không phản ứng khi cha mẹ gọi tên, đây có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm. Trẻ có thể dường như không nghe thấy, thờ ơ hoặc không hướng mắt về phía người gọi.
• Ít chia sẻ cảm xúc và nhu cầu: Thay vì chỉ tay, gọi người lớn hoặc biểu lộ nét mặt, trẻ thường im lặng hoặc tự xoay sở.
• Khó kết bạn và duy trì mối quan hệ: Trẻ có thể tỏ ra không hứng thú khi chơi cùng bạn bè, hoặc không biết cách hòa nhập vào trò chơi nhóm.

Hành vi đặc trưng và thói quen lặp lại ở trẻ tự kỷ

Bên cạnh giao tiếp, trẻ tự kỷ còn bộc lộ sự khác biệt thông qua hành vi thường ngày.

• Hành vi lặp đi lặp lại: Trẻ có thể thường xuyên vỗ tay, xoay vòng, hoặc xếp đồ vật thành hàng dài một cách cứng nhắc.
• Gắn bó quá mức với một vật thể hoặc thói quen: Một số trẻ chỉ chơi với duy nhất một món đồ, hoặc nhất quyết phải đi theo một lộ trình quen thuộc hằng ngày.
• Khó thích nghi khi có thay đổi: Trẻ có thể phản ứng mạnh, thậm chí nổi cáu khi lịch sinh hoạt hoặc môi trường bị thay đổi.

Dấu hiệu trẻ tự kỷ qua ngôn ngữ và giao tiếp phi ngôn ngữ

Khả năng ngôn ngữ là mối quan tâm hàng đầu của cha mẹ, và đây cũng là lĩnh vực thường biểu hiện sự khác biệt rõ rệt.

• Chậm nói hoặc mất kỹ năng ngôn ngữ: Trẻ có thể nói muộn hơn đáng kể so với mốc phát triển thông thường.
• Lặp lại lời người khác: Trẻ có xu hướng lặp lại câu nói của người khác thay vì trả lời đúng ngữ cảnh.
• Giọng nói và ngữ điệu bất thường: Một số trẻ nói đều đều, thiếu cảm xúc, hoặc có ngữ điệu khó hiểu.
• Ít sử dụng cử chỉ và ánh mắt: Trẻ không biết chỉ tay, ít gật hoặc lắc đầu, và khó dùng ánh mắt để giao tiếp.

Nếu cha mẹ lo lắng về khả năng ngôn ngữ của con, hãy tìm đến cơ sở y tế để được tư vấn và đánh giá ngôn ngữ phát triển.

Nhạy cảm giác quan

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), nhiều trẻ tự kỷ có những phản ứng khác biệt rõ rệt với các kích thích từ môi trường như âm thanh, ánh sáng, mùi vị hoặc xúc giác. Đây là một trong những dấu hiệu trẻ tự kỷ mà cha mẹ dễ dàng nhận ra khi quan sát sinh hoạt hằng ngày.

Quá nhạy cảm với âm thanh, ánh sáng

Nhiều trẻ tự kỷ có phản ứng quá mức với các yếu tố từ môi trường, đặc biệt là âm thanh và ánh sáng. Ví dụ:

• Trẻ thường bịt tai khi nghe tiếng động lớn.
• Có biểu hiện khó chịu khi tiếp xúc ánh sáng chói hoặc đèn huỳnh quang.

Thờ ơ với các kích thích xung quanh

Bên cạnh sự nhạy cảm quá mức, một số trẻ lại tỏ ra thờ ơ với các kích thích xung quanh, chẳng hạn như:

• Một số trẻ dường như không phản ứng với tiếng ồn.
• Không chú ý ngay cả khi cha mẹ gọi tên nhiều lần.

Hành vi bất thường liên quan đến giác quan

“Ngoài những phản ứng quá nhạy hoặc thờ ơ, trẻ tự kỷ đôi khi còn bộc lộ các hành vi bất thường liên quan đến giác quan như:

• Chăm chú nhìn vào một chi tiết nhỏ như bánh xe quay.
• Thích ngửi đồ vật lặp đi lặp lại.
• Thường xuyên chạm vào một bề mặt cụ thể để tìm cảm giác quen thuộc.

Nếu cha mẹ quan sát thấy những biểu hiện này diễn ra thường xuyên, nên đưa trẻ đi đánh giá tại cơ sở y tế để được tư vấn kịp thời.

Khi nào cha mẹ cần tìm đến sự hỗ trợ chuyên môn

Không phải mọi sự chậm phát triển đều đồng nghĩa với tự kỷ. Tuy nhiên, khi các dấu hiệu kéo dài, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám.

Dấu hiệu cảnh báo cần thăm khám

Cha mẹ nên cân nhắc đưa trẻ đi thăm khám khi nhận thấy những dấu hiệu cảnh báo sau:

• 18 - 24 tháng nhưng chưa biết nói từ đơn.
• Không biết chỉ trỏ hoặc ít quan tâm đến người khác.
• Có hành vi lặp lại và khó kiểm soát.

Các công cụ chẩn đoán thường dùng

Một số công cụ thường được áp dụng trong chẩn đoán và sàng lọc tự kỷ ở trẻ bao gồm:

• M-CHAT-R: Bảng sàng lọc nhanh cho trẻ nhỏ.
• ADOS-2, ADI-R: Đánh giá hành vi và phát triển toàn diện.
• Quan sát lâm sàng kết hợp phỏng vấn gia đình.

Dấu hiệu trẻ tự kỷ có thể thể hiện qua nhiều khía cạnh: Giao tiếp xã hội, ngôn ngữ, hành vi và phản ứng giác quan. Việc nhận biết sớm không chỉ giúp cha mẹ thấu hiểu con hơn mà còn tạo cơ hội để trẻ tiếp cận các hỗ trợ phù hợp.