Cách trị trầm cảm và những nguyên tắc cần lưu ý

Trầm cảm không chỉ là buồn hay mệt mỏi kéo dài, nó là tình trạng phức tạp ảnh hưởng đến cảm xúc, hành vi và thể chất. Khi tự đánh giá thấy mất hứng thú, ngủ hoặc ăn uống bất thường, khó tập trung hoặc có ý nghĩ tự làm hại bản thân, đó có thể là dấu hiệu bạn cần tìm hiểu các phương pháp hỗ trợ và điều trị thích hợp.

Nguyên tắc điều trị trầm cảm

Điều trị trầm cảm cần dựa trên các nguyên tắc y khoa rõ ràng, dưới đây là những nguyên tắc điều trị theo tài liệu chuyên môn “Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị một số rối loạn tâm thần thường gặp” của Bộ Y tế về giai đoạn trầm cảm như sau:

Mục tiêu điều trị:

• Điều trị nguyên nhân dẫn đến trầm cảm (nếu có).
• Giảm và mất hoàn toàn các triệu chứng.
• Phòng ngừa tái phát và tái diễn trầm cảm.

Tiến trình điều trị:

• Chẩn đoán chính xác, đánh giá mức độ trầm trọng và nguy cơ tự sát.
• Chọn thuốc chống trầm cảm thích hợp, cho thuốc đủ liều.
• Kiểm tra độ dung nạp thuốc và sự tuân thủ điều trị của bệnh nhân.

Giai đoạn điều trị:

• Điều trị tấn công giai đoạn cấp để thanh toán các triệu chứng trong 2 - 4 tháng.
• Điều trị duy trì để phòng ngừa tái phát trong 4 - 6 tháng.
• Điều trị phòng ngừa tái diễn trầm cảm kéo dài, thường không dưới một năm, tùy theo từng bệnh nhân.

Phối hợp trong trường hợp cần:

• Kết hợp thuốc chống trầm cảm với thuốc giải lo âu hoặc thuốc điều chỉnh khí sắc.
• Sử dụng thuốc chống loạn thần nếu có triệu chứng loạn thần nghiêm trọng.
• Liệu pháp nhận thức, liệu pháp hỗ trợ hoặc phân tích tâm lý theo chỉ định,...

Những cách trị trầm cảm

Dưới đây là các phương pháp chính trong cách trị trầm cảm, được sử dụng riêng lẻ hoặc phối hợp tùy mức độ nặng nhẹ và điều kiện cá nhân:

Sử dụng thuốc

Thuốc chống trầm cảm là một phương án cần thiết với những trường hợp trầm cảm vừa hoặc nặng. Việc dùng thuốc cần:

• Được kê đơn bởi bác sĩ chuyên khoa.
• Liều lượng hợp lý và thời gian đủ để thuốc phát huy tác dụng (thường vài tuần đến vài tháng).
• Theo dõi tác dụng phụ và đảm bảo bệnh nhân dùng đủ và đều đặn.

Liệu pháp nhận thức

Liệu pháp nhận thức (ví dụ cognitive behavioral therapy) là một trong những cách trị trầm cảm hiệu quả đối với mức độ nhẹ đến vừa. Liệu pháp này hướng dẫn người bệnh:

• Nhận ra và thay đổi các suy nghĩ tiêu cực;
• Thay đổi hành vi gây ảnh hưởng xấu đến tâm trạng;
• Kết hợp với thuốc chống trầm cảm khi cần để đạt hiệu quả cao hơn.

Liệu pháp hỗ trợ

Liệu pháp hỗ trợ giúp người bệnh xử lý các vấn đề thực tế và cảm xúc khó chịu thông qua:

• Được lắng nghe, tìm cách giải quyết các khúc mắc trong cuộc sống.
• Hỗ trợ để nhìn nhận đúng thực tế, không phóng đại hoặc phủ nhận khó khăn.
• Giảm cảm giác cô đơn và tăng sự liên kết xã hội, điều này thường giúp cải thiện tâm trạng.

Liệu pháp hỗ trợ thường hữu ích nhất khi kết hợp với thuốc hoặc liệu pháp tâm lý khác, đặc biệt với trầm cảm vừa và nhẹ.

Liệu pháp phân tích tâm lý

Liệu pháp phân tích tâm lý giúp người bệnh khai phá nguyên nhân sâu xa của trầm cảm, bao gồm:

• Chấp nhận những thay đổi do rối loạn gây ra.
• Nhận thức những tổn thương tâm lý, mâu thuẫn nội tâm có thể chưa được giải quyết.
• Hiểu các cơ chế không ý thức thúc đẩy cảm xúc và hành vi.
• Phát triển khả năng tự hiểu biết và tự chỉnh sửa, cải thiện thích ứng với những tình huống khó khăn.

Liệu pháp này khi kết hợp với thuốc hoặc liệu pháp nhận thức có thể mang lại hiệu quả toàn diện hơn.

Các phương pháp bổ trợ khác

Ngoài những liệu pháp chuyên sâu, có một số cách trị trầm cảm bổ sung quan trọng:

• Liệu pháp sốc điện (ECT) trong trường hợp đặc biệt.
• Liệu pháp nhóm, chánh niệm (mindfulness), thiền.
• Thay đổi lối sống như ngủ đủ, ăn uống tốt, vận động đều đặn.
• Hỗ trợ xã hội từ gia đình, bạn bè, cộng đồng.

Như vậy, mỗi cách trị trầm cảm đều có vai trò và hiệu quả riêng, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của triệu chứng, điều kiện sức khỏe, hoàn cảnh sống và sự sẵn sàng hợp tác của người bệnh. Trong thực hành lâm sàng, việc kết hợp nhiều phương pháp, từ thuốc men, liệu pháp tâm lý đến hỗ trợ xã hội và thay đổi lối sống, thường mang lại hiệu quả tốt nhất.

Quan trọng hơn hết là người bệnh không nên tự điều trị mà cần được đánh giá và hướng dẫn bởi các chuyên gia y tế. Khi trầm cảm được phát hiện và xử lý đúng cách, người bệnh hoàn toàn có cơ hội phục hồi và lấy lại sự cân bằng, tích cực trong cuộc sống.

Những lưu ý trong quá trình điều trị

Khi áp dụng bất cứ cách trị trầm cảm nào, người bệnh và người thân cần nhớ những điểm sau:

• Kiên trì điều trị: Không bỏ thuốc hoặc ngừng liệu pháp sớm chỉ vì cảm thấy đỡ một phần, việc duy trì điều trị đủ thời gian giúp giảm nguy cơ tái phát.
• Theo dõi tác dụng phụ: Liên tục đánh giá tình trạng sức khỏe, báo bác sĩ nếu có dấu hiệu bất thường nào xuất hiện.
• Đánh giá tiến triển định kỳ: Kiểm tra xem các triệu chứng trầm cảm giảm ra sao, nếu sau 4 - 6 tuần chưa có cải thiện đáng kể, cần xem xét điều chỉnh phương pháp.
• Hỗ trợ tâm lý xã hội: Môi trường gia đình, bạn bè, công việc tốt, giảm stress và kết nối xã hội mạnh là điều hỗ trợ lớn trong việc hồi phục.

Trầm cảm có thể gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực nhưng hoàn toàn có thể được vượt qua nếu lựa chọn đúng cách trị trầm cảm, kết hợp liệu pháp y khoa, liệu pháp tâm lý và hỗ trợ xã hội. Việc chẩn đoán sớm, điều trị đủ liều và đủ thời gian, theo dõi tiến triển và tác dụng phụ là chìa khóa để hồi phục.