Béo phì ở trẻ em: Nỗi lo mới của thời đại phát triển

Ngày xưa, trẻ con “bụ bẫm” thường được xem là dấu hiệu của sức khỏe và sự dễ thương. Nhưng trong thời đại hiện nay, “bụ bẫm” có thể là lời cảnh báo về một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Béo phì ở trẻ em không chỉ ảnh hưởng đến vóc dáng mà còn tiềm ẩn nguy cơ gây ra các bệnh mạn tính ngay từ khi còn nhỏ. Vậy cha mẹ cần làm gì để nhận biết, phòng ngừa và hành động kịp thời?

Chỉ số BMI là công cụ đơn giản giúp phân loại mức độ béo phì. Dưới đây là bảng phân chỉ số loại béo phì theo tiêu chuẩn IDI & WPRO, thường được áp dụng cho cộng đồng tại Việt Nam và Châu Á:

Cha mẹ có thể phát hiện béo phì ở trẻ thông qua các biểu hiện thường gặp:

• Trẻ tăng cân nhanh bất thường trong thời gian ngắn.
• Vòng bụng to, dáng đi nặng nề, dễ hụt hơi khi vận động.
• Uể oải, ít tham gia hoạt động thể chất hoặc mau mệt.
• Mặc quần áo chật hơn so với bạn bè cùng độ tuổi.

Béo phì ở trẻ không phải là chuyện “lớn lên sẽ hết”. Phát hiện sớm và can thiệp đúng cách sẽ giúp trẻ phát triển khỏe mạnh, tự tin và tránh được nhiều hệ lụy sức khỏe về sau.

Từng là nỗi lo chính của phụ huynh, suy dinh dưỡng đang dần bị thế chỗ bởi một vấn đề âm thầm nhưng nguy hiểm hơn: Béo phì ở trẻ em. Theo UNICEF, năm 2025 sẽ đánh dấu một cột mốc đáng lo, tỷ lệ béo phì toàn cầu ở trẻ (9,4%) lần đầu tiên vượt tỷ lệ thiếu cân (9,2%), tương đương khoảng 188 triệu trẻ em và thanh thiếu niên trên thế giới bị ảnh hưởng.

Tại Việt Nam, tình hình cũng đang ở mức báo động. Trong vòng 10 năm (2010 - 2020), tỷ lệ thừa cân, béo phì ở trẻ 5 - 19 tuổi đã tăng gấp đôi, từ 8,5% lên 19%. Khu vực thành thị thậm chí còn cao hơn, lên đến 26,8%. Riêng TP.HCM, con số này chạm mốc 37%, bỏ xa mức trung bình 17,3% của các nước Đông Nam Á.

Béo phì không chỉ là số cân trên bàn cân. WHO cảnh báo đây là một bệnh lý mạn tính nguy hiểm, làm tăng nguy cơ tim mạch, tiểu đường type 2, ung thư, và rối loạn chuyển hóa. Khoảng 70% trẻ từ 5 đến 17 tuổi bị thừa cân có ít nhất một yếu tố nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Trẻ béo phì cũng có nguy cơ bị kỳ thị, tự ti, và mắc các vấn đề tâm lý nghiêm trọng (lo âu, trầm cảm) làm ảnh hưởng đến khả năng hòa nhập xã hội.

Béo phì không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe hiện tại mà còn đe dọa nghiêm trọng đến tương lai của trẻ. Và điều đáng lo hơn cả: Tình trạng này ngày càng phổ biến, không còn giới hạn ở một nhóm nhỏ, vùng miền hay hoàn cảnh cụ thể. Vậy điều gì đang khiến trẻ em ngày nay dễ béo phì hơn so với thế hệ trước?

Sự gia tăng chóng mặt của béo phì ở trẻ em không phải ngẫu nhiên. Nhiều yếu tố từ môi trường, lối sống đến di truyền đang góp phần đẩy nhanh tình trạng này:

• Thói quen ăn uống không lành mạnh: Đồ ăn nhanh, nước ngọt, thực phẩm chế biến sẵn đang dần thay thế bữa phụ lành mạnh. Gia đình thường cho trẻ ăn nhiều hơn nhu cầu cần thiết, đặc biệt là thực phẩm giàu chất béo, đường, muối. Nhiều trẻ tiêu thụ lượng calo vượt nhu cầu mà thiếu vi chất cần thiết.
• Quảng cáo đồ ăn vặt nhắm vào trẻ em: Theo UNICEF, các chiến dịch quảng cáo thực phẩm giàu năng lượng, nghèo dinh dưỡng là nguyên nhân khiến trẻ ăn nhiều hơn và khó kiểm soát lượng calo nạp vào.
• Quan niệm sai lầm của phụ huynh: Nhiều phụ huynh vẫn giữ quan niệm ”nuôi con bằng mắt”, cho rằng trẻ tròn trịa, đầy đặn mới khỏe mạnh, dẫn đến việc cung cấp dinh dưỡng quá mức cho con.
• Ít vận động: Trẻ em ngày nay dành hàng giờ trước màn hình điện thoại, TV hoặc chơi game, thay vì tham gia các hoạt động thể chất. Lối sống ít vận động làm giảm khả năng đốt cháy calo, dẫn đến tích tụ mỡ thừa.
• Yếu tố gia đình và di truyền: Trẻ có cha mẹ béo phì thường dễ bị ảnh hưởng bởi cả gen và thói quen sống trong gia đình.
• Yếu tố tâm lý: Căng thẳng, áp lực học hành hoặc sự thiếu quan tâm trong gia đình có thể khiến trẻ có xu hướng ăn nhiều hơn để giải tỏa tâm lý, đặc biệt là đồ ngọt.
• Đô thị hóa: Trẻ ở thành phố dễ tiếp cận đồ ăn nhanh nhưng thiếu không gian vận động, làm tăng nguy cơ thừa cân.

Những yếu tố này không chỉ xuất hiện đơn lẻ mà thường xảy ra đồng thời, khiến nguy cơ thừa cân, béo phì ở trẻ tăng cao theo thời gian nếu không được can thiệp sớm và đúng cách.

Một quan niệm sai lầm phổ biến là trẻ béo phì sẽ “tự nhiên” trở lại dáng chuẩn khi lớn lên. Thực tế, nếu không được kiểm soát, béo phì ở trẻ có thể dẫn đến các bệnh lý nghiêm trọng như đái tháo đường type 2, tăng huyết áp, bệnh tim mạch và gan nhiễm mỡ ngay từ khi còn nhỏ. Can thiệp sớm là chìa khóa để giảm thiểu những hệ lụy này.

Trong hành trình lớn lên, cha mẹ chính là người ảnh hưởng nhiều nhất đến sức khỏe của trẻ, không chỉ qua bữa ăn hàng ngày mà còn bằng thói quen sống. Để ngăn ngừa và kiểm soát béo phì, hãy bắt đầu từ những việc đơn giản ngay hôm nay:

• Bữa ăn lành mạnh mỗi ngày: Ưu tiên rau xanh, trái cây, đạm tốt, hạn chế đồ chiên rán, nước ngọt và thức ăn nhanh. Cho trẻ uống nước lọc thay vì nước có gas hay nước ép đóng chai.
• Vận động đều đặn: Trẻ cần ít nhất 60 phút vận động mỗi ngày, có thể là đi bộ, đạp xe, chơi thể thao hoặc đơn giản là chơi đuổi bắt cùng bố mẹ. Khi cả nhà cùng tham gia, niềm vui sẽ nhân đôi.
• Giới hạn thời gian màn hình: Thiết lập thời gian rõ ràng cho việc sử dụng TV, điện thoại, máy tính. Khuyến khích đọc sách, chơi ngoài trời hoặc tham gia các hoạt động sáng tạo.
• Giấc ngủ đủ và đúng giờ: Trẻ thiếu ngủ dễ tăng cân do rối loạn hormone. Hãy đảm bảo trẻ ngủ đủ 8 - 10 tiếng mỗi đêm, tùy theo độ tuổi.
• Chủ động theo dõi sức khỏe: Nếu thấy trẻ tăng cân bất thường, thở mệt, mệt mỏi, uể oải kéo dài, đừng chủ quan. Đưa trẻ đi khám sớm để được tư vấn và theo dõi.

Ngăn ngừa béo phì bắt đầu từ chính gia đình. Cha mẹ không chỉ là người nấu bữa ăn, kiểm soát lịch sinh hoạt, mà còn là tấm gương sống về lối sống lành mạnh. Mỗi thay đổi nhỏ trong thói quen hàng ngày, từ bữa ăn cân đối đến thói quen vận động, đều là bước đệm giúp trẻ lớn lên khỏe mạnh, tự tin.

Béo phì trẻ em không đơn thuần là chuyện cân nặng, mà là vấn đề sức khỏe cần được nhìn nhận nghiêm túc. Càng sớm hành động, cơ hội để trẻ phát triển khỏe mạnh, hạnh phúc và tự tin càng lớn. Chủ động phòng ngừa, vì tương lai của chính con em chúng ta.