Bệnh Wilson kiêng ăn gì? Những thực phẩm nên tránh

Những thực phẩm nên tránh khi mắc bệnh Wilson không chỉ là thắc mắc của người bệnh mà còn là yếu tố quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả điều trị. Việc hạn chế đồng trong khẩu phần ăn kết hợp với lối sống lành mạnh sẽ giúp ngăn ngừa biến chứng, nâng cao chất lượng cuộc sống và kéo dài tuổi thọ cho người bệnh.

Bệnh Wilson kiêng ăn gì?

Thực phẩm chứa nhiều đồng

Thực phẩm chứa nhiều đồng là nhóm cần kiêng tuyệt đối. Hải sản có vỏ như sò, hàu, cua, tôm hùm là nguồn đồng dồi dào, có thể làm tăng nhanh mức tích tụ trong cơ thể. Nội tạng động vật như gan, tim, thận cũng chứa lượng đồng cao, gây nguy hiểm cho người bệnh. Ngoài ra, các loại hạt như hạnh nhân, hạt điều, óc chó và hạt hướng dương đều nằm trong danh sách không nên sử dụng.

Đồ uống và chất kích thích

Rượu bia và đồ uống chứa cồn gây hại trực tiếp cho gan, vốn đã bị tổn thương bởi sự tích tụ đồng. Người bệnh Wilson cần tuyệt đối tránh. Việc tiêu thụ quá mức các đồ uống chứa caffein nên được hạn chế trong một số trường hợp, nhưng hiện chưa có bằng chứng rõ về ảnh hưởng đến hấp thu đồng trong bệnh Wilson. Đồ uống có ga và nhiều đường không cung cấp dinh dưỡng mà còn tạo gánh nặng chuyển hóa cho gan.

Thực phẩm chế biến sẵn và giàu phụ gia

Đồ hộp, xúc xích, thịt xông khói, mì ăn liền thường chứa phụ gia và muối cao. Những chất này có thể gây khó khăn cho gan trong quá trình đào thải độc tố. Hơn nữa, một số sản phẩm chế biến sẵn có thể chứa hàm lượng đồng tiềm ẩn do quá trình sản xuất. Vì vậy, người bệnh cần hạn chế tối đa nhóm thực phẩm này trong chế độ ăn.

Nguyên nhân gây bệnh Wilson

Bệnh Wilson là một rối loạn chuyển hóa hiếm gặp, bắt nguồn từ sự bất thường trong cơ chế kiểm soát đồng của cơ thể. Thay vì được gan xử lý và thải ra ngoài qua mật, đồng lại bị giữ lại và tích tụ trong các cơ quan. Nguyên nhân chủ yếu liên quan đến yếu tố di truyền, nhưng cũng có những yếu tố khác làm bệnh bộc lộ sớm hoặc nặng hơn.

Ảnh hưởng từ yếu tố di truyền

Cơ chế chính của bệnh Wilson là do đột biến gen ATP7B trên nhiễm sắc thể số 13. Gen này vốn giữ vai trò vận chuyển đồng, đảm bảo đào thải lượng dư thừa ra ngoài. Khi gen bị lỗi, đồng bị giữ lại và dần lắng đọng ở gan, não, thận và mắt. Người mắc bệnh phải mang cả hai bản sao gen bất thường từ cha mẹ, còn những trường hợp chỉ mang một bản sao thì không xuất hiện triệu chứng nhưng có thể truyền gen bệnh cho thế hệ sau.

Chế độ ăn chứa quá nhiều đồng

Đồng là một nguyên tố vi lượng cần thiết, tham gia vào quá trình hình thành xương, dẫn truyền thần kinh và hoạt động của nhiều enzyme. Tuy nhiên, nhu cầu đồng hằng ngày của cơ thể chỉ ở mức rất nhỏ. Nếu trẻ thường xuyên được bổ sung quá nhiều thực phẩm giàu đồng như gan động vật, hàu, socola, rong biển hay hải sản vỏ cứng, nguy cơ dư thừa đồng sẽ gia tăng. Ở trẻ có sẵn đột biến gen, lượng đồng này khó được đào thải, từ đó dẫn đến tích tụ nhanh hơn trong mô và nội tạng.

Đột biến gen ở trẻ nhỏ

Một số trẻ được chẩn đoán mắc Wilson từ rất sớm do mang đột biến gen bẩm sinh. Sự thay đổi này làm rối loạn hoàn toàn cơ chế vận chuyển đồng, khiến đồng tồn tại ở dạng tự do và gây độc tính. Trường hợp này bệnh có thể khởi phát ngay từ giai đoạn thiếu niên, biểu hiện rõ bằng các triệu chứng về gan hoặc thần kinh.

Những thực phẩm nên ưu tiên trong chế độ ăn

Nhóm thực phẩm giàu năng lượng và dễ tiêu hóa

Tinh bột từ gạo, khoai, ngô là nguồn năng lượng chính giúp người bệnh duy trì thể trạng. Đây là những thực phẩm ít đồng, an toàn và dễ tiêu hóa. Người bệnh nên lựa chọn gạo trắng thay vì gạo lứt vì lớp cám ngoài của gạo lứt chứa nhiều khoáng chất, trong đó có đồng.

Rau xanh và trái cây ít đồng

Các loại rau như bắp cải, súp lơ, dưa leo, cà rốt và trái cây như táo, lê, nho, dưa hấu đều có hàm lượng đồng thấp, cung cấp vitamin và chất xơ dồi dào. Nhóm thực phẩm này giúp tăng cường sức đề kháng, cải thiện tiêu hóa và giảm nguy cơ táo bón, đây là một tác dụng phụ thường gặp khi dùng thuốc điều trị Wilson.

Thực phẩm giàu protein nhưng ít đồng

Thịt trắng như thịt gà, cá nạc (trừ cá có vỏ giáp xác) là lựa chọn phù hợp. Trứng cũng có thể sử dụng nhưng nên dùng lòng trắng nhiều hơn lòng đỏ. Đậu phụ và sữa ít béo là nguồn protein lành mạnh, giúp duy trì khối cơ mà không làm tăng gánh nặng chuyển hóa.

Cách chế biến thực phẩm an toàn cho người bệnh Wilson

Tránh nấu nướng bằng dụng cụ chứa đồng

Nồi, chảo hoặc bình đựng bằng đồng có thể làm thực phẩm hấp thụ lượng đồng đáng kể trong quá trình nấu nướng. Người bệnh cần dùng dụng cụ bằng inox, thủy tinh hoặc gốm để đảm bảo an toàn.

Ngâm rau củ trước khi nấu có thể giúp giảm lượng đồng tự nhiên trong thực phẩm. Luộc và bỏ nước đầu tiên khi chế biến một số loại hạt hoặc rau củ cũng góp phần làm giảm nguy cơ hấp thụ đồng. Chiên rán nhiều dầu mỡ không có lợi cho gan, vì vậy nên ưu tiên luộc, hấp hoặc nướng nhẹ.

Kiểm soát nguồn nước và gia vị

Nguồn nước uống và nước dùng để nấu ăn có thể chứa đồng từ hệ thống đường ống cũ. Người bệnh cần sử dụng nước lọc an toàn, tránh dùng nước máy chảy từ ống đồng. Các loại gia vị công nghiệp cũng nên hạn chế, thay thế bằng thảo mộc tự nhiên để vừa an toàn vừa hỗ trợ tiêu hóa.

Lối sống và thói quen cần duy trì

Bên cạnh chế độ ăn uống, lối sống khoa học cũng góp phần quan trọng trong quản lý bệnh. Người bệnh Wilson nên duy trì giờ giấc ngủ hợp lý, tránh căng thẳng kéo dài vì stress có thể làm nặng thêm các triệu chứng thần kinh. Vận động nhẹ nhàng như đi bộ, yoga giúp cải thiện sức khỏe tổng thể và nâng cao chất lượng sống.

Đặc biệt, việc tái khám định kỳ và tuân thủ phác đồ thuốc theo chỉ định của bác sĩ là điều kiện tiên quyết. Chế độ ăn chỉ có tác dụng hỗ trợ, không thể thay thế điều trị y tế. Do đó, bệnh nhân không nên tự ý bỏ thuốc khi thấy triệu chứng giảm.

Qua những thông tin trên, có thể thấy chế độ dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong quản lý bệnh Wilson. Vậy người bệnh Wilson kiêng ăn gì? Người bệnh cần tránh tuyệt đối thực phẩm giàu đồng, hạn chế chất kích thích, đồng thời ưu tiên thực phẩm ít đồng và dễ tiêu hóa. Áp dụng cách chế biến an toàn và duy trì lối sống lành mạnh sẽ giúp kiểm soát bệnh tốt hơn. Hiểu rõ và áp dụng đúng sẽ giúp người bệnh sống khỏe mạnh, giảm thiểu biến chứng và cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống.