Xét nghiệm thiếu máu thiếu sắt: Quy trình, ý nghĩa và khi nào cần thực hiện?

Thiếu máu thiếu sắt là dạng thiếu máu phổ biến nhất trên thế giới. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính có khoảng 1,62 tỷ người đang mắc tình trạng thiếu máu, trong đó phần lớn là do thiếu sắt. Ở Việt Nam, tình trạng này thường gặp ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, trẻ em và người cao tuổi. Việc thực hiện xét nghiệm thiếu máu thiếu sắt đúng thời điểm giúp chẩn đoán chính xác và đưa ra hướng điều trị hiệu quả.

Xét nghiệm thiếu máu thiếu sắt là gì?

Xét nghiệm thiếu máu thiếu sắt là tập hợp các xét nghiệm máu nhằm kiểm tra lượng sắt trong máu, dự trữ sắt trong cơ thể và khả năng tạo máu của tủy xương. Thông qua các chỉ số này, bác sĩ có thể xác định liệu cơ thể có đang bị thiếu sắt hay không, đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra tình trạng thiếu máu.

Các xét nghiệm thường được thực hiện bao gồm:

• Công thức máu toàn bộ (CBC): Kiểm tra số lượng hồng cầu, nồng độ hemoglobin và hematocrit.
• Ferritin huyết thanh: Đo lượng sắt dự trữ trong cơ thể.
• Sắt huyết thanh và khả năng gắn sắt toàn phần (TIBC): Đánh giá mức độ sắt lưu hành trong máu và khả năng vận chuyển sắt.

Khi nào cần làm thiếu máu thiếu sắt?

Xét nghiệm này thường được thực hiện khi bạn có các triệu chứng như mệt mỏi, da xanh xao, khó thở, chóng mặt hoặc rụng tóc. Ngoài ra, nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ cao như phụ nữ mang thai, trẻ em, người có chế độ ăn uống thiếu sắt hoặc mắc bệnh lý mạn tính, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm để kiểm tra và điều trị kịp thời.

Khi có dấu hiệu bất thường:

• Mệt mỏi kéo dài, thiếu năng lượng.
• Da xanh xao, niêm mạc nhợt nhạt.
• Hoa mắt, chóng mặt, khó thở, đặc biệt khi gắng sức.
• Tim đập nhanh hoặc hồi hộp.

Các nhóm nguy cơ cao:

• Trẻ em: Chậm tăng cân, biếng ăn, chậm phát triển thể chất hoặc trí tuệ.
• Phụ nữ mang thai: Do nhu cầu sắt tăng cao để nuôi thai nhi.
• Phụ nữ có kinh nguyệt nhiều: Dễ bị mất sắt mạn tính qua máu kinh.
• Người có chế độ ăn thiếu dinh dưỡng: Ít ăn thịt đỏ, rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt, những thực phẩm giàu sắt.
• Người mắc bệnh lý tiêu hóa: Viêm loét dạ dày, viêm ruột, cắt dạ dày hoặc phẫu thuật đường tiêu hóa, vì có thể làm giảm hấp thu sắt.

Các loại xét nghiệm thiếu máu thiếu sắt phổ biến

Để chẩn đoán thiếu máu thiếu sắt, bác sĩ thường sử dụng một số xét nghiệm sau, kết hợp để đưa ra kết luận chính xác:

Xét nghiệm công thức máu toàn bộ (CBC)

• Mục đích: Kiểm tra nồng độ hemoglobin (Hb), hematocrit (Hct) và số lượng hồng cầu trong máu.
• Ý nghĩa: Ở người thiếu máu thiếu sắt, hồng cầu thường có kích thước nhỏ (MCV thấp) và chứa ít hemoglobin (MCHC thấp), dẫn đến tình trạng hồng cầu nhược sắc. Đây là những dấu hiệu gợi ý điển hình.

Xét nghiệm Ferritin huyết thanh

• Mục đích: Đo lượng sắt dự trữ trong cơ thể, vì ferritin là protein lưu trữ sắt.
• Ý nghĩa: Ferritin thấp là bằng chứng quan trọng cho thấy cơ thể đang thiếu sắt. Thậm chí, chỉ số ferritin có thể giảm trước khi thiếu máu biểu hiện rõ trên công thức máu, do đó đây là xét nghiệm rất nhạy trong chẩn đoán sớm.

Xét nghiệm sắt huyết thanh và khả năng gắn sắt toàn phần (TIBC, Transferrin)

• Mục đích: Đánh giá lượng sắt lưu hành trong máu và khả năng vận chuyển sắt của protein transferrin.
• Ý nghĩa: Sắt huyết thanh thấp cho thấy cơ thể không có đủ sắt trong máu, khả năng gắn sắt toàn phần cao nghĩa là transferrin đang rỗng nhiều, cơ thể đang cố gắng thu hút thêm sắt. Độ bão hòa transferrin thấp là đặc trưng của thiếu sắt.

Các xét nghiệm hỗ trợ khác

• CRP (C-reactive protein): Giúp phân biệt thiếu sắt thật sự với tình trạng viêm. Vì trong trường hợp có viêm, chỉ số ferritin có thể tăng giả tạo, gây nhầm lẫn.
• Xét nghiệm phân tìm máu ẩn: Được thực hiện khi nghi ngờ có mất máu mạn tính qua đường tiêu hóa, ví dụ như loét dạ dày, polyp đại tràng hay xuất huyết tiêu hóa.
• Ý nghĩa tổng hợp: Bác sĩ sẽ kết hợp các kết quả xét nghiệm để đưa ra chẩn đoán chính xác, tránh dựa vào một chỉ số duy nhất.

Quy trình thực hiện xét nghiệm thiếu máu thiếu sắt

Các bước thực hiện xét nghiệm thiếu máu thiếu sắt:

Quy trình

• Lấy máu: Bệnh nhân được lấy mẫu máu tĩnh mạch, thường ở cánh tay. Quy trình này nhanh chóng, ít đau và an toàn.
• Thời gian có kết quả: Kết quả xét nghiệm thường có trong vòng vài giờ đến 1 ngày, tùy thuộc vào cơ sở y tế.

Chuẩn bị trước khi xét nghiệm

• Nhịn ăn: Theo hướng dẫn của bác sĩ, bệnh nhân có thể cần nhịn ăn từ 6 đến 8 giờ trước khi xét nghiệm để đảm bảo kết quả chính xác.
• Thông báo về thuốc: Cần thông báo cho bác sĩ về các loại thuốc đang sử dụng như thuốc bổ sung sắt, thuốc kháng viêm, hoặc vitamin…, vì chúng có thể ảnh hưởng đến kết quả.
• Chi phí tham khảo: Tùy thuộc vào cơ sở y tế, chi phí xét nghiệm thiếu máu thiếu sắt dao động từ vài trăm nghìn đồng, phù hợp với nhiều đối tượng.

Lưu ý quan trọng

• Không tự ý bổ sung sắt trước khi có kết quả xét nghiệm, vì việc bổ sung không đúng có thể gây dư thừa sắt, dẫn đến các vấn đề sức khỏe khác.
• Kết quả xét nghiệm cần được bác sĩ chuyên khoa phân tích và tư vấn, tránh tự chẩn đoán hoặc tự điều trị.

Xét nghiệm thiếu máu thiếu sắt là công cụ hữu ích giúp chẩn đoán sớm và chính xác tình trạng thiếu sắt, nguyên nhân phổ biến gây thiếu máu. Việc thực hiện xét nghiệm kịp thời không chỉ giúp phát hiện vấn đề mà còn hỗ trợ điều trị đúng hướng, ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm như suy giảm miễn dịch, chậm phát triển ở trẻ, hoặc biến chứng thai kỳ. Nếu bạn có các dấu hiệu bất thường như mệt mỏi, da xanh xao, hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao, hãy đến cơ sở y tế uy tín để được thăm khám và xét nghiệm. Hành động sớm là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe của bạn và gia đình!