Tế bào là gì? Cấu tạo các bộ phận chính và chức năng của tế bào

Cơ thể con người là một hệ thống sống phức tạp được xây dựng từ hàng nghìn tỷ tế bào, phân bố trong mọi mô và cơ quan, cùng nhau duy trì sự sống, sinh trưởng và thích nghi của cơ thể. Quá trình sinh sản, phân chia và đào thải tế bào diễn ra liên tục mỗi ngày để đảm bảo sự ổn định sinh học. Việc hiểu rõ đặc điểm của tế bào giúp nhận thức đúng hơn về cách cơ thể vận hành cũng như tầm quan trọng của việc bảo vệ sức khỏe ở cấp độ nền tảng nhất. Hãy cùng Tiêm chủng Long Châu tìm hiểu chi tiết hơn qua bài viết này nhé!

Tế bào là gì?

Tế bào là đơn vị cấu trúc và chức năng cơ bản nhất của sự sống, đồng thời là nền tảng hình thành nên cơ thể người và mọi sinh vật. Cơ thể người được cấu tạo từ khoảng 30 nghìn tỷ tế bào, gồm hơn 200 loại tế bào khác nhau. Mỗi loại tế bào mang cấu trúc, kích thước và đảm nhiệm những chức năng chuyên biệt như vận chuyển oxy, truyền tín hiệu thần kinh, trao đổi chất và duy trì cân bằng nội môi.

Dù kích thước rất nhỏ (chỉ từ 1 - 100 micromet), tế bào có cấu trúc phức tạp và tinh vi, chứa thông tin di truyền, có khả năng tự sao chép, trao đổi chất, tổng hợp protein, phân chia và đáp ứng với môi trường để duy trì hoạt động sống.

Các nghiên cứu sinh học tế bào khẳng định mọi sinh vật đều được hình thành từ một hay nhiều tế bào và mọi tế bào đều sinh ra từ tế bào đã tồn tại trước đó. Do đó, tế bào được ví như “những viên gạch đầu tiên của sự sống”, giữ vai trò quyết định đối với sức khỏe và sự tồn tại của cơ thể. Những rối loạn trong cấu trúc và chức năng tế bào đều có thể dẫn đến bệnh lý, cho thấy tế bào là trung tâm của mọi quá trình sinh lý và bệnh học trong y học hiện đại.

Các bộ phận chính và chức năng cơ bản của tế bào

Mỗi tế bào trong cơ thể người được tổ chức như một hệ thống sống hoàn chỉnh, gồm nhiều thành phần chuyên biệt phối hợp chặt chẽ với nhau. Dưới đây là các bộ phận chính tạo nên một tế bào bình thường:

Màng tế bào

Là lớp bao bọc ngoài cùng, cấu tạo từ hai lớp lipid kép và protein. Màng thực hiện chức năng ngăn cách môi trường trong và ngoài tế bào, điều hòa sự vận chuyển vật chất, tiếp nhận tín hiệu và duy trì sự ổn định nội môi của tế bào.

Tế bào chất

Là môi trường lỏng bên trong màng tế bào, bao quanh nhân và chứa toàn bộ các bào quan. Thành phần của tế bào chất gồm dịch bào (cytosol), các ion, chất dinh dưỡng hòa tan và hệ thống bào quan. Đây là nơi diễn ra phần lớn các phản ứng trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng của tế bào, đồng thời là môi trường vận chuyển các phân tử nội bào.

Khung tế bào

Là hệ thống mạng sợi protein gồm vi sợi, vi ống và sợi trung gian. Cấu trúc này quyết định hình dạng, kích thước tế bào, tham gia vào quá trình phân chia, hỗ trợ tế bào di chuyển, định hướng sự vận chuyển của các bào quan và vật chất bên trong tế bào.

Lưới nội chất và bộ máy Golgi

Lưới nội chất là hệ thống màng gồm các túi dẹt và ống nối liền nhau, đóng vai trò tổng hợp và vận chuyển các phân tử. Lưới nội chất hạt tham gia tổng hợp protein tiết, trong khi lưới nội chất trơn đảm nhiệm tổng hợp lipid, giải độc và điều hòa ion canxi.
Bộ máy Golgi tiếp nhận các sản phẩm từ lưới nội chất, tiến hành sửa đổi, đóng gói, phân loại và vận chuyển chúng đến các vị trí cần thiết trong tế bào hoặc đưa ra ngoài tế bào.

Lysosome và peroxisome

Hai bào quan này đóng vai trò trung tâm tái chế và bảo vệ tế bào. Lysosome chứa nhiều enzyme tiêu hóa giúp phân hủy vi khuẩn, đại phân tử và các thành phần tế bào hư hỏng. Peroxisome tham gia giải độc và chuyển hóa các chất có hại. Cả hai cùng duy trì môi trường nội bào ổn định và an toàn.

Ti thể

Ti thể là “nhà máy năng lượng” của tế bào, nơi chuyển đổi các chất dinh dưỡng thành năng lượng ATP phục vụ mọi hoạt động sống. Ti thể có cấu trúc hai màng, chứa vật chất di truyền riêng và có khả năng tự nhân đôi, hoạt động tương đối độc lập với nhân tế bào.

Nhân tế bào

Là trung tâm điều khiển của tế bào sinh vật nhân chuẩn. Nhân chứa ADN dưới dạng nhiễm sắc thể, là nơi diễn ra quá trình nhân đôi ADN và tổng hợp ARN.

Nhân được bao bọc bởi màng kép giúp bảo vệ vật liệu di truyền và điều phối các hoạt động sinh trưởng, phân chia và biệt hóa của tế bào.

Ribosome

Là bào quan chịu trách nhiệm tổng hợp các protein. Chúng có thể tồn tại tự do trong tế bào chất hoặc gắn trên lưới nội chất hạt. Ribosome đọc thông tin từ ARN để lắp ráp các axit amin thành protein, đảm bảo sự tồn tại và hoạt động bình thường của tế bào.

Các quá trình chức năng cơ bản của tế bào

Tế bào duy trì sự sống thông qua ba nhóm quá trình cơ bản sau:

• Trao đổi chất và sinh trưởng: Tế bào liên tục thực hiện các phản ứng trao đổi chất gồm dị hóa và đồng hóa để duy trì cấu trúc và hoạt động. Đường phân là con đường trung tâm tạo ATP từ glucose; ở sinh vật hiếu khí, sản phẩm tiếp tục tham gia chu trình Krebs trong ti thể để tạo thêm năng lượng.
• Hình thành tế bào mới: Phân bào là cơ chế tạo tế bào mới từ tế bào mẹ, bảo đảm sinh trưởng và sinh sản. Sinh vật nhân sơ phân chia bằng phân cắt hoặc nảy chồi; sinh vật nhân chuẩn thực hiện nguyên phân và giảm phân. Quá trình nhân đôi ADN đảm bảo thông tin di truyền được truyền đầy đủ cho tế bào con.
• Sinh tổng hợp protein: Protein được tạo ra thông qua phiên mã và dịch mã. Ribosome phối hợp với tARN mang axit amin để hình thành chuỗi polypeptide, quyết định cấu trúc và chức năng của tế bào.

Qua bài viết, chắc hẳn bạn đã hiểu thêm về tế bào cũng như cấu trúc và chức năng cơ bản của tế bào trong cơ thể người. Với số lượng khổng lồ và vai trò thiết yếu trong mọi hoạt động sống, việc duy trì tế bào khỏe mạnh thông qua chế độ sinh hoạt khoa học và dinh dưỡng cân bằng chính là nền tảng quan trọng để bảo vệ sức khỏe lâu dài.