Chăm sóc mẹ và bé sau sinh: Hướng dẫn toàn diện giúp phát triển khỏe mạnh

Sau khi vượt qua hành trình sinh nở, cả mẹ và bé đều cần được quan tâm, theo dõi và chăm sóc đặc biệt. Tuy nhiên, không ít gia đình vẫn còn lúng túng trong việc lựa chọn chế độ dinh dưỡng, nghỉ ngơi, vệ sinh hay phòng ngừa các biến chứng sau sinh. Việc nắm rõ các nguyên tắc chăm sóc mẹ và bé sau sinh sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ hậu sản, nâng cao sức đề kháng và xây dựng nền tảng sức khỏe tốt cho bé. 

Chăm sóc mẹ và bé sau sinh

Những điều quan trọng mẹ sau sinh cần thực hiện sớm:

• Hồi phục thể chất: Sau sinh, cơ thể mẹ cần thời gian để tái tạo năng lượng và phục hồi. Nghỉ ngơi đầy đủ là yếu tố then chốt, đặc biệt với các mẹ sinh mổ. Chế độ ăn cần giàu sắt, protein và vitamin để hỗ trợ tái tạo máu và mô. Uống đủ nước và bổ sung thực phẩm lợi sữa như cháo móng giò, đu đủ hầm cũng rất quan trọng.
• Theo dõi hậu sản: Sản dịch là hiện tượng bình thường, nhưng nếu có mùi hôi, màu bất thường hoặc kéo dài quá 6 tuần, mẹ cần đi khám ngay. Với mẹ sinh mổ, cần chú ý vệ sinh vết mổ, giữ khô ráo để tránh nhiễm trùng. Mẹ sinh thường cần theo dõi vết khâu tầng sinh môn, nếu đau kéo dài hoặc sưng đỏ thì cần được bác sĩ kiểm tra.
• Chăm sóc tâm lý: Trầm cảm sau sinh ảnh hưởng đến khoảng 20% bà mẹ tại Việt Nam, các dấu hiệu như buồn bã kéo dài, lo âu, mất ngủ cần được gia đình chú ý. Hãy khuyến khích mẹ chia sẻ cảm xúc, tham gia các hoạt động thư giãn nhẹ nhàng như nghe nhạc, đọc sách, hoặc trò chuyện cùng người thân.

Chăm sóc bé sơ sinh:

• Nuôi con bằng sữa mẹ: Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng lý tưởng, đặc biệt là sữa non trong 72 giờ đầu sau sinh, chứa nhiều kháng thể giúp bé tăng cường miễn dịch. Hãy cho bé bú sớm ngay sau sinh và bú hoàn toàn trong 6 tháng đầu. Mẹ nên cho bé bú theo nhu cầu, thường là 2 đến 3 giờ/lần.
• Vệ sinh cho bé: Tắm bé bằng nước ấm khoảng 37 đến 38°C, sử dụng xà phòng dịu nhẹ dành riêng cho trẻ sơ sinh. Rốn bé cần được lau sạch bằng cồn 70 độ cho đến khi rụng, thường sau 7 đến 14 ngày. Thay tã 6 đến 8 lần/ngày, giữ da bé khô thoáng để tránh hăm tã.
• Theo dõi phát triển: Quan sát các dấu hiệu như bé bú tốt, ngủ đều, đi phân su hoặc vàng, tiểu 6 đến 8 lần/ngày. Nếu bé bỏ bú, quấy khóc bất thường hoặc ngủ li bì, cần đưa bé đến bác sĩ ngay. Đừng quên đưa bé đi tiêm phòng đúng lịch để bảo vệ bé khỏi các bệnh nguy hiểm.

Những sai lầm thường gặp khi chăm sóc mẹ và bé sau sinh cần tránh

Những sai lầm thường gặp khi chăm sóc mẹ và bé sau sinh cần tránh bao gồm:

Kiêng khem quá mức cho mẹ:

• Kiêng tắm gội lâu ngày: Việc kiêng tắm gội quá lâu dễ gây nhiễm trùng da hoặc nấm da đầu. Mẹ nên tắm nhanh bằng nước ấm, lau khô ngay sau khi tắm để giữ cơ thể sạch sẽ.
• Chế độ ăn thiếu chất: Chỉ ăn cơm với muối hoặc thịt kho tàu trong thời gian dài có thể dẫn đến thiếu hụt dinh dưỡng, gây thiếu sữa và suy nhược cơ thể. Hãy đảm bảo chế độ ăn đa dạng, đủ 4 nhóm chất là tinh bột, đạm, chất béo, vitamin.
• Hạn chế vận động: Nằm một chỗ quá lâu làm tăng nguy cơ viêm tắc tĩnh mạch hoặc chậm hồi phục. Mẹ nên đi lại nhẹ nhàng sau 1 đến 2 ngày sinh thường, hoặc sau 3 đến 5 ngày với sinh mổ, tùy theo sức khỏe.

Chưa biết cách nhận diện dấu hiệu bất thường:

• Với mẹ: Các dấu hiệu như sốt trên 38°C kéo dài, sản dịch có mùi hôi, đau bụng dữ dội, hoặc sưng đỏ vết mổ cần được khám ngay lập tức, vì có thể là dấu hiệu nhiễm trùng hoặc băng huyết.
• Với bé: Vàng da đậm, bỏ bú, sốt trên 38°C, hoặc ngủ li bì là những dấu hiệu nguy hiểm. Bạn cần đưa bé đến bác sĩ ngay nếu nhận thấy các triệu chứng này.

Lạm dụng sữa ngoài và thuốc bổ cho bé:

• Sữa công thức: Chỉ nên sử dụng khi có chỉ định của bác sĩ, vì sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tốt nhất trong 6 tháng đầu. Sữa ngoài có thể làm bé khó tiêu hoặc giảm phản xạ bú mẹ.
• Thuốc bổ: Việc tự ý bổ sung vitamin D, canxi, hoặc các chất khác mà không có hướng dẫn của bác sĩ có thể gây hại, đặc biệt với trẻ dưới 6 tháng tuổi.

Tóm lại, kiến thức sai lệch trong chăm sóc hậu sản có thể gây hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe mẹ và bé, vì vậy bạn cần cập nhật thông tin từ bác sĩ chuyên khoa để giúp phục hồi và phát triển khỏe mạnh cho cả mẹ và bé.

Hướng dẫn xây dựng lịch sinh hoạt, dinh dưỡng và tiêm chủng sau sinh

Lưu ý về lịch sinh hoạt, dinh dưỡng và tiêm chủng sau sinh cho bé:

Lịch sinh hoạt hợp lý:

• Cho mẹ: Mẹ nên tận dụng thời gian bé ngủ để nghỉ ngơi, tránh làm việc nặng hoặc thức khuya. Hãy nhờ người thân hỗ trợ việc nhà để giảm áp lực. Một giấc ngủ ngắn 20 đến 30 phút trong ngày cũng giúp mẹ phục hồi năng lượng.
• Cho bé: Trẻ sơ sinh thường bú 8 đến 12 lần/ngày, không cần ép bú theo giờ cố định. Hãy quan sát dấu hiệu đói của bé như mút tay, quấy khóc để cho bú kịp thời.

Dinh dưỡng cho mẹ:

• Ăn đa dạng: Bữa ăn cần đủ 4 nhóm chất: Tinh bột, đạm, chất béo lành mạnh và vitamin. Các món như cháo yến mạch, súp gà, hoặc nước ép trái cây rất tốt cho mẹ.
• Uống đủ nước: Mẹ cần uống 2 đến 3 lít nước/ngày để hỗ trợ tiết sữa và tránh táo bón. Có thể bổ sung nước ép trái cây hoặc sữa ấm.
• Hạn chế thực phẩm gây hại: Tránh cà phê, rượu, bia và các thực phẩm có thể làm giảm tiết sữa như lá lốt, bạc hà, hoặc đồ ăn cay nóng.

Tiêm phòng cho bé:

Để đảm bảo trẻ được bảo vệ toàn diện ngay từ những năm đầu đời, bạn hãy đưa bé đến Trung tâm Tiêm chủng Long Châu để được tiêm chủng an toàn, uy tín và theo đúng lịch khuyến cáo của Bộ Y tế. Tại đây, đội ngũ y bác sĩ giàu kinh nghiệm sẽ hướng dẫn bạn đầy đủ về từng mũi tiêm, theo dõi phản ứng sau tiêm và tư vấn chăm sóc bé tại nhà. Hãy chủ động tiêm phòng đúng lịch để bảo vệ sức khỏe bé trước nguy cơ mắc các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm.

Chăm sóc mẹ và bé sau sinh là một quá trình không chỉ cần sự cẩn thận mà còn đòi hỏi kiến thức đúng đắn, khoa học và phù hợp với thể trạng từng người. Từ việc theo dõi dấu hiệu bất thường, thiết lập chế độ ăn, nghỉ hợp lý đến việc tiêm phòng đầy đủ cho trẻ, mỗi bước đều góp phần quan trọng vào quá trình hồi phục của mẹ và phát triển khỏe mạnh của bé. Hy vọng bài viết đã giúp bạn có được cái nhìn toàn diện và dễ áp dụng trong thực tế.