Lao da: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị

Tìm hiểu chung lao da

Lao da lần đầu được Laennec mô tả vào năm 1826. Đến năm 1882, nhà khoa học Robert Koch đã xác định vi khuẩn gây ra bệnh này là Mycobacterium tuberculosis. Đây cũng chính là tác nhân gây ra các bệnh lao phổi và lao ngoài phổi khác.

Lao da là một bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn lao xâm nhập vào các lớp biểu bì và mô da. Bệnh có thể phát triển từ sự lan truyền vi khuẩn trong cơ thể hoặc từ các nguồn lây nhiễm trực tiếp qua các vết thương trên da.

Theo các hệ thống phân loại hiện nay, lao da được chia thành:

• Lao da ngoại sinh: Bao gồm săng lao và lao dạng mụn cóc, do tiếp xúc trực tiếp với vi khuẩn lao.
• Lao da nội sinh: Xuất hiện khi vi khuẩn lan truyền qua đường máu, gây ra các dạng như lupus Vulgaris, lao kê da.
• Ban lao: Hình thái lichen hoặc hoại tử sẩn.
• Lao da thứ phát: Xảy ra sau khi tiêm vắc xin BCG ở người suy giảm miễn dịch.

Triệu chứng bệnh lao da

Những dấu hiệu và triệu chứng của lao da

Tùy thuộc vào từng loại lao da, các biểu hiện bệnh có thể khác nhau. Dưới đây là một số dạng lao da phổ biến và triệu chứng đặc trưng của chúng:

• Lupus Vulgaris: Đây là thể lao da phổ biến nhất, chiếm đến 70% các trường hợp. Triệu chứng bao gồm các nốt đỏ hoặc vàng, tập trung thành từng đám, có thể loét ở trung tâm. Sau khi lành, vùng da để lại sẹo co kéo, gây mất thẩm mỹ.
• Lao da dạng mụn cóc: Tổn thương giống mụn cóc, màu đỏ nâu hoặc tím, thường xuất hiện ở các khu vực như bàn tay, bàn chân, khuỷu tay. Tổn thương có thể kéo dài nhiều năm và đôi khi tự lành mà không cần điều trị.
• Lao kê da: Xuất hiện các đốm đỏ nhỏ như hạt kê, dễ hoại tử, có thể tạo thành ổ loét hoặc áp xe. Thường xảy ra trên nền cơ địa suy giảm miễn dịch nặng, tiên lượng bệnh rất xấu.
• Hồng ban rắn Bazin: Thường gặp ở phụ nữ trẻ hoặc trung niên. Triệu chứng là các mảng tổn thương tím đậm, đau nhức, thoái triển để lại sẹo.
• Lao da dạng sùi: Xuất hiện các nốt tổn thương chắc, không đau, cuối cùng loét ra với nền dạng hạt. Bệnh tiến triển chậm, để lại sẹo khi lành.

Biến chứng của lao da

Nếu không được điều trị, lao da có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng:

• Sẹo biến dạng: Các vết sẹo sau khi lành thường gây mất thẩm mỹ và có thể ảnh hưởng tâm lý.
• Nguy cơ ung thư da: Lupus Vulgaris có thể dẫn đến ung thư biểu mô tế bào vảy sau 20 - 30 năm nếu không điều trị.
• Lan sang các cơ quan khác: Vi khuẩn lao có thể lây lan qua máu, gây viêm hạch bạch huyết, tổn thương nội tạng.
• Vô sinh: Trường hợp vi khuẩn lây sang bộ phận sinh dục có thể gây tổn thương buồng trứng hoặc nội mạc tử cung, ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu bạn phát hiện bất kỳ triệu chứng nào được mô tả như trên trong bệnh lý lao da hoặc bạn có cơ địa suy giảm miễn dịch và xuất hiện các sang thương trên da. Hãy đến khám và nhận được sự điều trị từ các bác sĩ chuyên khoa để giảm thiểu nguy cơ dẫn đến biến chứng của bệnh.

Nguyên nhân gây bệnh lao da

Bệnh lao chủ yếu lây lan qua các giọt bắn từ người mang mầm bệnh trong quá trình nói chuyện, ho, hắt hơi hoặc khạc nhổ. Từ phổi, vi khuẩn lao có thể lan sang các cơ quan khác trong cơ thể thông qua hệ tuần hoàn máu. Lao da là một dạng lao ngoài phổi hiếm gặp, thường phát triển khi trực khuẩn lao di chuyển từ các cơ quan nội tạng đến da. Trường hợp này được gọi là lao da nội sinh và ít xảy ra khi vi khuẩn xâm nhập trực tiếp vào da.

Vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis là nguyên nhân chính của phần lớn các trường hợp lao da. Tuy nhiên, một số người có thể mắc bệnh lao da do nhiễm vi khuẩn Mycobacterium bovis, loại vi khuẩn chủ yếu gây bệnh ở động vật, đặc biệt là gia súc, hoặc do tiêm phòng vắc xin Bacillus Calmette-Guérin (BCG).

Đối với lao da ngoại sinh, bệnh xảy ra khi vi khuẩn lao tiếp xúc trực tiếp với cơ thể thông qua các vết thương hở, vết kim đâm hoặc vết cắt trên da.

Nguy cơ gây bệnh lao da

Những ai có nguy cơ mắc phải lao da?

Những người có nguy cơ cao bao gồm:

• Người có hệ miễn dịch suy yếu (HIV/AIDS, đái tháo đường).
• Trẻ em dưới 4 tuổi hoặc người lớn trên 65 tuổi.
• Người tiếp xúc gần với bệnh nhân lao hoặc sống trong môi trường có tỷ lệ mắc bệnh cao.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải lao da

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc lao da bao gồm:

• Suy giảm miễn dịch: Những người có hệ miễn dịch yếu, chẳng hạn như do HIV/AIDS, sử dụng thuốc ức chế miễn dịch hoặc điều trị ung thư, có nguy cơ cao mắc bệnh.
• Mắc các bệnh lý mạn tính: Những người mắc các bệnh mãn tính như đái tháo đường hoặc bệnh lý khác khiến cơ thể suy yếu dễ bị nhiễm lao da hơn.
• Nghiện chất kích thích: Sử dụng rượu, ma túy hoặc thuốc lá làm suy yếu hệ miễn dịch, tăng nguy cơ nhiễm bệnh.
• Tiếp xúc trực tiếp với nguồn lây: Những người làm việc hoặc sống trong môi trường có nguy cơ phơi nhiễm cao, chẳng hạn như nhân viên y tế hoặc người chăm sóc bệnh nhân lao, dễ bị nhiễm bệnh hơn.

Phương pháp chẩn đoán và điều trị bệnh lao da

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm lao da

Khi bệnh nhân xuất hiện các dấu hiệu nghi ngờ lao da, bác sĩ chuyên khoa sẽ thực hiện kiểm tra để đánh giá mức độ tổn thương và tìm ra nguyên nhân chính xác của bệnh. Bên cạnh việc thu thập thông tin về tiền sử bệnh và sức khỏe tổng quát, một số xét nghiệm và kỹ thuật sau có thể được áp dụng:

• Khám lâm sàng tổng quát và kiểm tra tổn thương da: Đánh giá kỹ lưỡng khu vực da bị ảnh hưởng và kiểm tra toàn diện tình trạng sức khỏe của bệnh nhân.
• Sinh thiết da: Một mẫu da nhỏ từ vùng tổn thương sẽ được lấy để phân tích dưới kính hiển vi. Quá trình này giúp xác định các tổn thương do vi khuẩn lao gây ra và thường được thực hiện bởi các bác sĩ chuyên về giải phẫu bệnh.
• Xét nghiệm Mantoux (phản ứng lao tố): Đây là một phương pháp sử dụng tuberculin để kiểm tra sự quá mẫn muộn của cơ thể. Sau khi tiêm tuberculin, bác sĩ sẽ đánh giá đặc điểm và kích thước vùng da phản ứng trong vòng 48 - 72 giờ để xác định sự hiện diện của vi khuẩn lao.
• Xét nghiệm máu Interferon Gamma Release Assays (IGRA): Các xét nghiệm máu như QuantiFERON-TB Gold Plus (QFT-Plus) hoặc T-SPOT.TB (T-Spot) được sử dụng để phát hiện các kháng nguyên do cơ thể phản ứng với vi khuẩn lao. Mẫu máu được thu thập và gửi đến phòng thí nghiệm để phân tích.
• Xét nghiệm trực khuẩn kháng acid (AFB): Đờm hoặc dịch tiết từ người bệnh sẽ được thu thập để kiểm tra sự hiện diện của vi khuẩn lao thông qua kỹ thuật chuỗi phản ứng polymerase (PCR). Phương pháp này giúp phát hiện chính xác dấu hiệu của vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis.

Phương pháp điều trị bệnh lao da hiệu quả

Người mắc lao phổi hoặc các dạng lao ngoài phổi cần tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ điều trị với sự phối hợp nhiều loại thuốc kháng lao phù hợp. Theo hướng dẫn tiêu chuẩn của Bộ Y tế, liệu trình điều trị thường kéo dài sáu tháng và bao gồm sự kết hợp của các thuốc như isoniazid, rifampicin, pyrazinamide, và ethambutol. Việc sử dụng đơn lẻ một loại thuốc không được khuyến cáo vì có thể dẫn đến kháng thuốc.

Lao đa kháng thuốc hiện nay là một vấn đề y tế toàn cầu nghiêm trọng. Nhiều loại thuốc kháng lao thế hệ mới đã và đang được nghiên cứu và triển khai trong điều trị, trong đó có bedaquiline, loại thuốc đã được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt.

Đối với những bệnh nhân nhiễm lao tiềm ẩn (nghĩa là vi khuẩn lao tồn tại nhưng chưa gây bệnh lý hoạt động) việc sử dụng thuốc kháng lao cũng được khuyến nghị để ngăn ngừa sự chuyển biến thành bệnh lao hoạt động.

Trong một số trường hợp nặng, bác sĩ có thể đề xuất phẫu thuật cắt bỏ tổn thương lao da cục bộ, chẳng hạn như lupus Vulgaris hoặc lao dạng sùi. Đối với những người bị biến dạng da nghiêm trọng do lupus lao, các phương pháp phẫu thuật tái tạo hoặc thẩm mỹ có thể được áp dụng để cải thiện chất lượng cuộc sống và thẩm mỹ.

Chế độ sinh hoạt và phòng ngừa bệnh lao da

Những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn tiến của bệnh lao da

Chế độ sinh hoạt:

Việc chăm sóc người mắc lao da đúng cách là yếu tố quan trọng để ngăn chặn bệnh tiến triển nghiêm trọng hơn. Một số biện pháp sinh hoạt cần lưu ý:

• Cách ly người bệnh trong không gian riêng biệt, yên tĩnh và hạn chế tối đa sự tiếp xúc với người khác cho đến khi bệnh được kiểm soát.
• Tránh tiếp xúc với các đối tượng nhạy cảm như trẻ nhỏ, người già và những người có hệ miễn dịch yếu (như bệnh nhân HIV/AIDS, đái tháo đường, suy thận hoặc ung thư).
• Xử lý đúng cách bệnh phẩm như máu hoặc chất tiết từ người bệnh, đảm bảo các quy trình tiêu hủy tuân thủ theo quy định y tế.
• Đảm bảo người bệnh ngủ đủ giấc, giúp cơ thể phục hồi năng lượng và tăng sức đề kháng.

Sau khi các triệu chứng giảm dần, khuyến khích bệnh nhân thực hiện vận động nhẹ nhàng như tập thể dục đơn giản hoặc tham gia các hoạt động thư giãn lành mạnh như đọc sách, xem phim hoặc nghe nhạc. Lúc này, người bệnh có thể bắt đầu tái hòa nhập với nhịp sống thường nhật.

Chế độ dinh dưỡng:

Người mắc lao da thường có thể trạng suy nhược và cần được bổ sung dinh dưỡng đầy đủ để phục hồi sức khỏe. Việc lên kế hoạch bữa ăn cân đối, phong phú sẽ hỗ trợ cải thiện tình trạng dinh dưỡng và tăng cường hệ miễn dịch.

Một số dưỡng chất cần chú trọng bao gồm:

• Protein: Nên bổ sung từ các thực phẩm như thịt, cá, trứng, sữa, và các loại hải sản.
• Vitamin A, E, C: Có thể tìm thấy nhiều trong rau củ quả màu đậm, trái cây chín mọng và thịt đỏ.
• Kẽm: Được cung cấp qua các thực phẩm như sò, hến, hàu, đậu Hà Lan, lòng đỏ trứng và thịt lợn.
• Sắt: Có nhiều trong súp lơ, rau xanh đậm và các loại thịt đỏ.
• Chế độ ăn uống giàu dinh dưỡng không chỉ giúp cải thiện sức khỏe tổng thể mà còn kích thích vị giác, tạo sự ngon miệng cho người bệnh.

Phương pháp phòng ngừa bệnh lao da hiệu quả

Phương pháp phòng ngừa đặc hiệu

Tiêm phòng vắc xin BCG sớm được xem là biện pháp hiệu quả giúp trẻ sơ sinh tránh nguy cơ nhiễm bệnh lao, một căn bệnh tiềm ẩn nguy hiểm với những biến chứng nặng nề, đặc biệt là trên hệ hô hấp và thậm chí có thể đe dọa tính mạng.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Việt Nam hiện nằm trong số 15 quốc gia đứng đầu về tỷ lệ mắc lao toàn cầu, cho thấy mức độ nghiêm trọng và cấp bách của việc phòng ngừa bệnh. Vắc xin BCG, được khuyến cáo tiêm cho trẻ sơ sinh đủ 34 tuần tuổi trở lên, có hiệu quả trong việc bảo vệ chống lại các thể lao nặng như lao màng não. Chỉ với một liều duy nhất, vắc xin BCG có thể mang lại khả năng bảo vệ lâu dài, giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh.

Tiêm phòng chậm trễ hoặc không đúng thời điểm có thể làm tăng khả năng trẻ mắc bệnh lao, đặc biệt trong những ngày đầu đời khi hệ miễn dịch của trẻ còn non yếu. Điều này càng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tiêm phòng sớm.

Phòng ngừa tiếp xúc với nguồn lây cũng rất quan trọng. Người dân nên hạn chế tiếp xúc với người mắc bệnh lao hoạt động hoặc người có nguy cơ nhiễm lao tiềm ẩn. Đối với những ai phải làm việc trong môi trường có nguy cơ cao, như nhân viên y tế, cần sử dụng khẩu trang và găng tay bảo vệ. Các biện pháp che miệng bằng khăn giấy khi ho, hắt hơi và xử lý rác thải đúng cách cũng là những hành động thiết thực để giảm lây lan vi khuẩn lao.

Điều trị dự phòng là một phần không thể thiếu trong chiến lược phòng chống lao. Những người có nguy cơ cao như trẻ em dưới 5 tuổi tiếp xúc với bệnh nhân lao phổi AFB (+) hoặc người nhiễm HIV đã được sàng lọc, cần điều trị dự phòng để ngăn chặn sự tiến triển của bệnh lao.

Phương pháp phòng ngừa không đặc hiệu

Ngoài việc tiêm vắc xin, các biện pháp không đặc hiệu cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phòng tránh bệnh lao:

• Tăng cường hệ miễn dịch: Xây dựng lối sống lành mạnh, chế độ dinh dưỡng cân bằng để nâng cao sức đề kháng.
• Hạn chế chất kích thích: Tránh sử dụng các chất như rượu, bia và thuốc lá.
• Giữ vệ sinh cá nhân: Rửa tay bằng xà phòng thường xuyên, đặc biệt sau khi tiếp xúc với môi trường công cộng.
• Không khạc nhổ bừa bãi: Đây là nguồn lây nhiễm phổ biến của vi khuẩn lao trong cộng đồng.
• Vệ sinh môi trường sống: Đảm bảo nhà cửa thông thoáng, sử dụng ánh nắng tự nhiên để diệt khuẩn vì vi khuẩn lao rất nhạy cảm với tia UV.

Bệnh lao vẫn là mối đe dọa sức khỏe cộng đồng với mức độ lây truyền cao. Trong số các biện pháp phòng bệnh, tiêm vắc xin BCG được đánh giá là an toàn và hiệu quả nhất. Việc tiêm ngừa không chỉ giúp bảo vệ trẻ khỏi các biến chứng nặng của bệnh lao mà còn góp phần kiểm soát dịch bệnh trong cộng đồng.

Để được hỗ trợ và đặt lịch tiêm phòng vắc xin BCG, hãy liên hệ ngay Trung tâm Tiêm chủng Long Châu qua hotline 1800 6928 để được tư vấn chi tiết.